YaTT nima: qanday va nima uchun ochish mumkin

Yakka tartibdagi tadbirkorlik (YaTT) — shaxsga rasman tovarlarni sotish yoki xizmatlar ko‘rsatish, shartnomalar tuzish va xodimlarni yollash imkonini beruvchi maqom. YaTT ochish o‘ziga ishlash, faoliyatidan daromad olish va biznesini qonuniylashtirishni istaganlar uchun mos keladi. Lekin YaTT ni qachon va nima uchun ochish kerak? Bu haqida maqolada aytib beramiz.

YaTT nima va nima uchun kerak

YaTT biznes yuritishning huquqiy shakli bo‘lib, bunda jismoniy shaxs tijorat faoliyatini o‘z nomidan va barcha mas'ulyatni o‘z zimmasiga olgan holda amalga oshiradi. Bu biznesni qonuniy ravishda boshlashning eng oddiy va qulay usulidir.

Yakka tartibdagi tadbirkorlikning asosiy afzalliklari:

• Ro‘yxatdan o‘tishning osonligi. O‘zbekistonda YaTT ni ro‘yxatdan o‘tkazish jarayoni nisbatan sodda va minimal hujjatlar to‘plamini talab qiladi. Buning uchun Davlat xizmatlari markaziga ariza berish hamda ro‘yxatdan o‘tkazish uchun 330000 so‘m to‘lash kifoya.
• Ustav kapitaliga talablar qo‘yilmasligi. Biznesning boshqa shakllaridan, masalan, mas'uliyati cheklangan jamiyatlardan (MChJ) farqli o‘laroq, yakka tartibdagi tadbirkor ustav kapitalini shakllantirishi shart emas, bu biznesni boshlashni anchagina osonlashtiradi.
• Moslashuvchanlik va mustaqillik. YaTT biznes bilan bog‘liq barcha qarorlarni mustaqil ravishda qabul qiladi, bu bozordagi va mijozlarning istaklaridagi o‘zgarishlarga tezda javob berishga imkon beradi.
• Soddalashtirilgan soliq tizimi. O‘zbekistonda tadbirkorlar uchun soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimi belgilangan bo‘lib, bu ma'muriy yukni kamaytiradi va biznesni rivojlantirishga e'tibor qaratish imkonini beradi.

Nima uchun YaTT ochish kerak

O‘zbekistonda xususiy tadbirkorlikni ochish ko‘plab afzalliklarga ega. YaTT ning rasmiy maqomi tadbirkorlarga keng imkoniyatlar taqdim etadi va tijorat faoliyatini yuritishning ko‘plab jihatlarini soddalashtiradi:

• daromadlarni qonunlashtirish;
• davlat qo‘llab-quvvatlash dasturlaridan foydalanish;
• xodimlarni rasmiy ravishda ishga joylashtirish;
• mijoz va hamkorlarni jalb qilish;
• tenderlar va davlat xaridlarida ishtirok etish.

YaTT qanday faoliyat bilan shug‘ullanishi mumkin

O‘zbekistondagi yakka tartibdagi tadbirkor mamlakat qonunchiligiga zid bo‘lmagan har xil faoliyat turlari bilan shug‘ullanishi mumkin. Biroq, ba'zi faoliyat turlari maxsus litsenziyalar yoki ruxsatnomalarni talab qilishi mumkin.

YaTT shug‘ullanishi mumkin bo‘lgan asosiy yo‘nalishlar:

• Savdo. Turli tovarlar, shu jumladan oziq-ovqat mahsulotlari, kiyim-kechak, maishiy texnika va boshqa iste'mol tovarlarining chakana va ulgurji savdosi.
• Xizmatlar.Sartaroshlik va kosmetologiya, ta'lim, konsalting va yuridik, avtomobillarni ta'mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish, axborot texnologiyalari sohasidagi xizmatlar.
• Ishlab chiqarish faoliyati. Novvoychilik, mebel yasash, qurilish materiallari va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish.
• Qurilish va ta'mirlash. Jumladan, uy-joy va tijorat obyektlarini qurish, turar joy va ofislarni ta'mirlash.
• Qishloq xo‘jaligi. Ekinlarni yetishtirish, chorvachilik va parrandachilik, sut va boshqa qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish.
• Transport xizmatlari. Yuk tashish, yo‘lovchi tashish, taksi xizmatlari.
• Turizm va mehmonxona biznesi. Mehmonxonalar, xostellar ochish, tegishli xizmatlar taqdim etish.
• Hunarmandchilik buyumlarini ishlab chiqarish va sotish. Keramika, gilamlar, yog‘och va metall buyumlar va boshqalar.

Qanday tadbirkorlik faoliyati litsenziya talab qiladi

O‘zbekistonda yakka tartibdagi tadbirkor ayrim faoliyat turlarini amalga oshirish uchun maxsus litsenziya yoki ruxsatnoma olishi kerak:

• Tibbiyot: davolash, diagnostika, stomatologiya xizmatlari va boshqa tibbiy xizmatlar.
• Farmatsevtika: dori preparatlarini ishlab chiqarish, sotish va saqlash.
• Ta'lim: xususiy maktablar, bolalar bog‘chalari, o‘quv markazlari va boshqa ta'lim muassasalarini ochish.
• Turistik: turistik xizmatlarni, shu jumladan turoperatorlik va turagentlik faoliyatini tashkil etish.
• Qurilish: qurilish ishlarining ayrim turlari, xususan, yirik obyektlarni qurish yoki xavfli uchastkalarda ishlash bilan bog‘lik bo‘lgan qurilish ishlari.
• Transport xizmatlari: yo‘lovchilar va yuklarni tashish xizmatlarini ko‘rsatish, jumladan taksomotor tashish.
• Muhofaza: fuqarolarning mol-mulki, hayoti va sog‘lig‘ini himoya qilish uchun muhofaza xizmatlarini ko‘rsatish.
• Spirtli ichimliklarni ishlab chiqarish va sotish: spirtli ichimliklarni ishlab chiqarish, sotish va saqlash uchun.
• Aloqa sohasidagi faoliyat: aloqa xizmatlari ko‘rsatish, jumladan internet-provayderlar va mobil aloqa operatorlari.
• Moliyaviy xizmatlar: bank, sug‘urta xizmatlarini ko‘rsatish, shuningdek mikromoliyalashtirish sohasidagi faoliyat.
• Qurol va o‘q-dorilar ishlab chiqarish va sotish: bu faoliyat maxsus ruxsatnomalar va davlat tomonidan qat'iy nazoratni talab qiladi.
• Energetika sohasidagi faoliyat: energiya, jumladan, elektr energiyasi va gazni ishlab chiqarish, tashish va sotish.
• Zargarlik faoliyati: qimmatbaho tosh va metallar bilan ishlash, ishlov berish va sotish.

Tegishli litsenziya va ruxsatnomalarni olish barcha me'yoriy talablar va standartlarga rioya qilish uchun zarur bo‘lib, bu ko‘rsatiladigan xizmatlar va ishlab chiqariladigan mahsulotlarning sifati va xavfsizligini kafolatlaydi.

YaTT uchun soliq tizimlari

O‘zbekistonda yakka tartibdagi tadbirkor biznes yuritish uchun eng maqbul rejimni tanlash imkonini beradigan turli soliq tizimlarini tanlashi mumkin. YaTT uchun asosiy soliq tizimlarini ko‘rib chiqamiz.

Umumiy

Umumiy soliq tizimini tanlagan yakka tartibdagi tadbirkorlar quyidagi soliqlarni to‘lashi shart:

• Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i (JShDS). YaTT hujjatlar bilan tasdiqlangan daromad va xarajatlar o‘rtasidagi ayirma sifatida hisoblanadigan sof daromaddan JShDS to‘laydi.
• Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS). Yakka tartibdagi tadbirkorning yillik aylanmasi belgilangan me'yordan (1 mlrd so‘mdan) oshsa, tadbirkor QQS to‘lovchisi sifatida ro‘yxatdan o‘tishi va bu savdo solig‘ini to‘lashi shart.

Soddalashtirilgan

Soddalashtirilgan soliq tizimi kichik biznes uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ancha sodda hisob-kitob va hisobot qoidalariga ega. Bu rejimni tanlagan yakka tartibdagi tadbirkor boshqa bir necha soliqlarning o‘rnini bosadigan yagona soliqni to‘laydi.

Soddalashtirilgan tizimning asosiy xususiyatlari:

• Yagona soliq. Tushum xarajatlar chegirilmasdan to‘lanadi. Soliq stavkasi faoliyat turiga bog‘liq bo‘lib, farqlanishi mumkin.
• QQSdan ozod qilish. Soddalashtirilgan tizimda ishlayotgan YaTT, yillik aylanmasi belgilangan me'yordan oshmasa, QQS to‘lovchisi hisoblanmaydi.

Patent

Muayyan faoliyat turlari (hunarmandchilik faoliyati, maishiy, transport, ta'lim, ta'mirlash xizmatlari, mayda chakana savdo va boshqalar) bilan shug‘ullanadigan YaTT patent soliq tizimidan foydalanishlari mumkin. Bu holda tadbirkor muayyan davr uchun patentning belgilangan qiymatini to‘laydi.

Patent tizimining asosiy xususiyatlari:

• Belgilangan to‘lov. Patentning qiymati faoliyat turi va boshqa parametrlarga qarab belgilanadi.
• Minimal hisobot talablari. Patent bo‘yicha ishlaydigan yakka tartibdagi tadbirkor murakkab buxgalteriya hisobini yuritish va muntazam hisobot topshirishdan ozod qilinadi.

Belgilangan soliq

Ayrim faoliyat turlari uchun qat'iy belgilangan soliq to‘lash nazarda tutilgan. Bu soliq rejimi faoliyat turlari va boshqa omillarga (masalan, biznesni yuritish joyiga) qarab belgilangan soliq summasini o‘rnatadi.

Belgilangan soliqning asosiy xususiyatlari:

• Hisob-kitoblarning soddaligi. YaTT asl daromadidan qat'i nazar, oldindan belgilangan soliq summasini to‘laydi.
• Hisob-kitob qulayligi. Belgilangan soliq bo‘yicha hisob-kitob va hisobot imkon qadar soddalashtirilgan, bu tadbirkorga ma'muriy yukni kamaytiradi.

O‘zbekistonda YaTTni qanday ochish mumkin

Yakka tartibdagi tadbirkor bo‘lish uchun quyidagilarni bajaring:

1. Hujjatlarni tayyorlang. Buning uchun sizga pasport / ID-karta va STIR (soliq to‘lovchining identifikatsiya raqami) kerak bo‘ladi.
2. Ariza to‘ldiring. YaTT ni ro‘yxatdan o‘tkazishga ariza to‘ldirish uchun Davlat xizmatlari markaziga murojaat qiling yoki my.gov.uz onlayn portalidan foydalaning.
3. YaTT ni ro‘yxatdan o‘tkazish uchun davlat bojini to‘lang — 330000 so‘m.
4. Guvohnoma oling. Ariza topshirib, boj to‘laganingizdan so‘ng YaTT ro‘yxatdan o‘tkazilganligi to‘g‘risida guvohnoma olasiz.

Jarayon bir necha kun davom etadi, bundan so‘ng tadbirkorlik faoliyatingizni rasmiy ravishda boshlashingiz mumkin.

YaTT faoliyatini tugatish

O‘zbekistonda yakka tartibdagi tadbirkor faoliyatini tugatish bir necha bosqichda amalga oshiriladi:

1. Ariza tayyorlash. YaTT faoliyatini tugatish to‘g‘risida Davlat xizmatlari markazi yoki my.gov.uz onlayn portali orqali ariza berishi kerak.
2. Hisobotni topshirish. Tadbirkor barcha kerakli soliq hisobotlari va hujjatlarini soliq xizmatiga taqdim etishi shart. Bunga yakuniy deklaratsiyani topshirish va barcha majburiy soliq va yig‘imlarni to‘lash kiradi.
3. Qarzlarni to‘lash. Tadbirkor davlat organlari, kontragentlar va xodimlar oldidagi barcha qarzlarini to‘lashi kerak.
4. Bank hisobvaraqlarini yopish. Tadbirkorlik faoliyati uchun foydalaniladigan barcha bank hisobvaraqlarini yopish kerak.
5. Faoliyatni tugatish to‘g‘risida guvohnoma olish. Yuqorida ko‘rsatilgan barcha jarayonlar bajarilganidan va davlat organlari tomonidan tekshiruv o‘tkazilganidan so‘ng YaTT faoliyatini tugatish to‘g‘risida guvohnoma oladi.

Taqdim etilgan hujjatlarning to‘liqligi va to‘g‘riligiga qarab jarayon bir necha hafta davom etishi mumkin.

YaTT ochish — qonuniy biznesni boshlashning oddiy va qulay usuli. Bu maqom rasmiy ravishda tovarlar sotish, xizmatlar ko‘rsatish, shartnomalar tuzish va xodimlarni yollash imkonini beradi. YaTT ning afzalliklariga ro‘yxatdan o‘tkazishning soddaligi, ustav kapitaliga talablar bo‘lmasligi va soddalashtirilgan soliq tizimi kiradi.