Startap nima: sodda qilib tushuntiramiz, turlari va misollar

So‘nggi yillarda “startap” atamasi ko‘p ishlatilmoqda. Bu so‘zni nafaqat biznes muzokaralarida, balki ommaviy axborot vositalarida, ta’lim muassasalarida, kundalik suhbatlarda ham eshitish mumkin. Startap shunchaki yangi kompaniya emas. U tez o‘sishga va innovatsion mahsulot yoki xizmatlarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan biznes bo‘lib, investitsiyalar va jamoatchilik e’tiborini jalb qiladi. Maqolamiz davomida startap nima ekanligini, kichik biznesdan qanday farq qilishini, qanday turdagi startaplar mavjudligini ko‘rib chiqamiz va mavzu bo‘yicha boshqa savollarga javob beramiz.

Startapning mohiyati nimada

Sodda qilib aytganda startap nima? Startap – bu bozor yoki biznesni sezilarli darajada o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan noyob g‘oya yoki mahsulotni ishlab chiqish uchun yaratilgan boshlang‘ich kompaniya. Odatda, bunday kompaniyalar tez o‘sishga va qisqa vaqt ichida katta natijalarga erishishga intiladi.

Startapning asosiy maqsadi – yangi narsa taklif qilish: bu texnologiya, ilova, servis yoki hatto mavjud narsalarga yangi yondashuv bo‘lishi mumkin. Yangi bizneslardan farqli o‘laroq, startaplar darhol katta maqsadlarga intiladi va ko‘pincha biznesdagi ulush evaziga moliyaviy qo‘llab-quvvatlaydigan investorlarni qidiradi.

Startap kichik biznesdan qanday farq qiladi

Startap va kichik biznes juda o‘xshash. Ammo shunga qaramay,  sezilarli farqlar mavjud bo‘lib, ularda batafsilroq to‘xtalib o‘tamiz.

Maqsadlar va o‘sish ko‘lami

Startaplar tez va keng miqyosda o‘sishga qaratilgan. Ularning maqsadi ko‘p foydalanuvchilarni jalb qilish yoki ko‘pincha innovatsion g‘oyalar yoki texnologiyalar orqali bozorning katta qismini tezda egallashdan iborat. Kichik biznes odatda mahalliy bozorga yoki mijozlarning cheklangan soniga e'tibor qaratgan holda barqaror daromad va bosqichma-bosqich rivojlanishni maqsad qiladi.

Investitsiyalar va moliyalashtirish

Startaplar ko‘pincha investitsiyalar yoki kraudfanding platformalariga tayanadilar, chunki boshlang‘ich xarajatlari yuqori, daromadlari esa beqaror bo‘lishi mumkin. Kichik biznes, asosan, mulkdorning o‘z mablag‘lari yoki odatiy bank kreditlari hisobidan moliyalashtiriladi va kamdan-kam hollarda tashqi investitsiyalarni jalb qiladi.

Innovatsiya va texnologiyalar

Startaplar yangi texnologiyalarni joriy etishga, innovatsion mahsulotlarni ishlab chiqishga yoki mavjud bozor modellarini tubdan o‘zgartirishga intiladi. Kichik biznes odatda an'anaviy sohalarga va ishonchli xizmatlar yoki tovarlarni taqdim etish modellariga e'tibor qaratadi.

Chiqish strategiyasi

Startap egalari ko‘pincha kompaniyani sotish, boshqa kompaniya bilan birlashtirish yoki aksiyalarni ommaviy joylashtirish imkoniyatini sarmoyalarni ro‘yobga chiqarish va foyda olish uchun yakuniy maqsad sifatida ko‘rib chiqadilar. Kichik biznes egalari uzoq muddatli barqarorlikni va biznesni meros qilib qoldirishga intilib, bizneslarini ko‘p yillar davomida yuritishni rejalashtiradilar.

Startaplarning qanday turlari mavjud

Startaplarni ko'plab mezonlarga ko'ra tasniflash mumkin – soha va biznes modelidan tortib, qo‘llaniladigan texnologiyalar va joriy rivojlanish bosqichigacha. Faoliyat sohasiga qarab, startaplarning asosiy turlarini ko‘rib chiqamiz:

• Texnologik. Eng mashhur startap turi bo‘lib, yangi texnologiyalarni ishlab chiqish yoki mavjudlarini sezilarli darajada yaxshilashga qaratilgan. Sun'iy intellekt, mashinali o‘rgatish, blokcheyn sohalaridagi kompaniyalar bunga misol bo‘la oladi.
• Oziq-ovqat. Ko‘pincha innovatsion dizayn va o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan muayyan mahsulotlarni yaratishga qaratilgan. Bu elektron qurilmalar, uy-ro‘zg‘or buyumlari, kiyim-kechak va boshqalar bo‘lishi mumkin.
• Servis. Kompaniyalar yangi xizmatlarni yoki mavjud xizmatlarning yaxshilangan versiyalarini taklif qilishadi. Masalan, onlayn ta'lim, sog‘liqni saqlash, moliyaviy xizmatlar, oziq-ovqat yetkazib berish va boshqalar.
• Ijtimoiy. Daromad keltirishi mumkin bo‘lgan va shu bilan birga hayot yoki atrof-muhit sifatini yaxshilaydigan biznes modellari orqali ijtimoiy, ekologik yoki jamoat muammolarni hal qilishga qaratilgan.
• Layfstayl startaplar. Shaxsiy manfaatlari va turmush tarzini birlashtirgan biznesni yaratishga intilayotgan tadbirkorlar tomonidan tashkil etilgan. Bu startaplar tez o‘sishga yoki miqyosni kengaytirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi shart emas, biroq noyob mahsulot yoki xizmatlarni taklif qiladilar.
• Korporativ. Kompaniyaning portfelini to‘ldirishi yoki boyitishi mumkin bo‘lgan yangi mahsulotlar yoki texnologiyalarni ishlab chiqish uchun yirik korporatsiyalar doirasida yaratilgan yangi korxonalarni nazarda tutadi.

Startap rivojlanishining asosiy bosqichlari

Har bir startapning o‘ziga xos tarixi bor. Ammo, har qanday yangi biznesda bo‘lgani kabi, startap ham moliyaviy muvaffaqiyatga erishishdan oldin rivojlanishning ma'lum bosqichlaridan o‘tadi.

Dastlabki bosqich (Pre-seed)

Tadbirkorlar dastlabki g‘oyani shakllantiradilar, bozor tadqiqotlarini o‘tkazadilar va potensial maqsadli auditoriyani aniqlaydilar. Bu dastlabki tajribalar va gipotezalarni tekshirish vaqti. Moliyalashtirish ko‘pincha ta'sischilarning shaxsiy mablag‘lari yoki yaqinlari (do‘stlar, oila) hisobidan amalga oshiriladi.

Boshlang‘ich bosqich (Seed)

Bu bosqichda startap mahsulot prototipi yoki dastlabki foydalanuvchilarning fikr-mulohazalarini to‘plash imkonini beruvchi minimal hayotiy versiya (MVP) ustida ishlaydi. Dastlabki tashqi moliyalashtirishni izlash ham shu erda boshlanadi.

Ilk bosqich (Early-stage)

Ushbu bosqichdagi startaplarda allaqachon ishlab turgan mahsulot va bozor uni qabul qilishga tayyorligining dastlabki belgilari bo‘ladi. Asosiy e'tibor savdo hajmini oshirish, marketing va mijozlarni jalb qilishga qaratiladi.

Kengayish bosqichi (Growth-stage)

Startap faol rivojlanmoqda, bozordagi ishtirokini kengaytirmoqda, mahsulotni takomillashtirib, foydalanuvchilar ehtiyojlariga moslashtirmoqda. Qo‘shimcha kapitalni jalb qilish operatsiyalarni kengaytirish va xalqaro bozorlarga chiqishga yordam beradi. Asosiy e'tibor operatsiyalarni optimallashtirish va samaradorlikni oshirishga qaratiladi.

Yetuklik va chiqish (Maturity and Exit)

Yakuniy bosqichda startap barqaror yetuklikka erishadi va aksiyalarni ommaviy joylashtirishga (IPO) o‘tishi mumkin yoki katta kompaniyaning xarid obyektiga aylanadi. Boshqa startaplar o‘z biznesini doimiy ravishda rivojlantirib va kengaytirib, mustaqil tashkilot sifatida o‘sishda davom etishlari mumkin.

So'nggi yillardagi muvaffaqiyatli startaplar

Maqolamiz yakunida, bugungi kunda dunyoda mashhur bo‘lgan brend va tovar yoki xizmat yetkazib beruvchilarga aylangan muvaffaqiyatli startaplarning bir nechta misollarini keltiramiz:

• Airbnb. 2008-yilda tashkil topgan Airbnb kichik startap sifatida ish boshlab, sayohatchilarga bo‘sh xonalarni yoki kvartiralarni ijaraga berish imkonini berdi. Shundan buyon kompaniya turar joyni onlayn bron qilish bo‘yicha jahon yetakchisiga aylandi.
• Uber. Kompaniya o‘z faoliyatini 2009-yilda boshlagan va butun dunyo bo‘ylab shaxsiy transport xizmatlari sohasini ancha soddalashtirgan va o‘zgartirgan mobil taksi ilovasini taklif qiladi.
• Revolut. 2015-yilda tashkil etilganidan beri Revolut fintex-sektorida tez rivojlanib, mobil banking xizmatlarini, shu jumladan valyuta ayirboshlash, pul oʻtkazmalari va kriptovalyuta operatsiyalarini taklif qilmoqda.
• Tesla, Inc. Tesla hozirda yirik va taniqli kompaniya boʻlsa-da, uni innovatsion elektromobillar va energiyani saqlash yechimlarini ishlab chiqishdan boshlangan startap deb hisoblash mumkin. 2003-yilda tashkil etilgan Tesla avtomobilsozlik sanoatiga katta oʻzgarishlar kiritdi.
• Spotify. 2008-yilda ishga tushirilgan Spotify musiqa industriyasini tubdan oʻzgartirib, obuna bo‘yicha foydalanuvchilarga millionlab treklarni tinglash imkonini beradi.
• Zoom Video Communications. 2011-yilda tashkil etilgan Zoom ish bo‘yicha uchrashuvlar, masofaviy ta'lim va shaxsiy muloqot uchun foydalaniladigan qulay va ishonchli videokonferensaloqa xizmati tufayli, ayniqsa, COVID-19 pandemiyasi davrida mashhur bo‘ldi.

Bunday startap misollari XXI asr har qanday g‘oya kuchli daromad manbai va mashhur brendga aylanishi mumkin bo‘lgan ajoyib imkoniyatlar davri ekanligining eng yaxshi tasdig‘idir.