Foyda nima va uni qanday hisoblash kerak

Har qanday biznesning maqsadi foyda olishdir. Lekin shunday bo‘ladiki, oborotlar ko‘payadi, tushum hisob raqamiga tushadi, lekin kompaniya baribir zararga ishlaydi. Nega bunday bo‘ladi? Buni tushunish uchun foyda nima ekanligini bilish va uni to‘g‘ri hisoblash kerak.

"Balans plyus" MCHJ asoschisi va direktori, ekspert Olga Igamratova bilan birgalikda foydaning asosiy turlari va ularni qanday hisoblash haqida so‘zlab beramiz.

Foyda nima

Foydani ko‘pincha tushum va daromad bilan adashtiradi, lekin bu butunlay boshqa-boshqa tushunchalardir.

Tushum — bu tovar yoki xizmatlarni sotishdan olingan daromad. Ba'zan imzolangan hisob-fakturani tushum deb hisoblash mumkin.

Daromadlar — bu biznes nafaqat asosiy faoliyatidan, balki boshqa manbalardan ham olgan mablag‘lari, masalan, bank omonati bo‘yicha foizlar yoki ko‘chmas mulkni topshirish uchun olingan ijara haqi.

Foyda — bu biznesni yuritish bilan bog‘liq barcha xarajatlar, shuningdek, soliqlar, shu jumladan dividendlar bo‘yicha soliqlar to‘langandan keyin qoladigan mablag‘lar.

Foyda hisoblashda qanday xarajatlar hisobga olinadi

Xarajatlar to‘liq ro‘yxati va ularning turlari bo‘yicha guruhlanishi qonun bilan mustahkamlangan. Bunday xarajatlar turlari va misollarini ko‘rib chiqamiz.

Sotilgan mahsulotlar, tovarlar, xizmatlar tannarxi

Bu sotilgan mahsulot, tovar, xizmatga, ya'ni xomashyo tannarxiga to‘g‘ri kelgan xomashyo va materiallar bo‘yicha xarajatlar yig‘indisi. Bunday xarajatlar o‘zgaruvchan xarajatlar deb ham ataladi.

Shuningdek, tannarxga sotilgan mahsulot, tovar, xizmatlarga taqsimlanadigan doimiy xarajatlar ham kiritiladi. Masalan, uskunalar amortizatsiyasi, kommunal xarajatlar, asosiy ishlab chiqarishi faoliyatida ishlovchi xodimlarning ish haqi, tovarni saqlash qiymati va boshqa umumiy ishlab chiqarish (yukxatlar) xarajatlari.

Tijoriy

Bu tovarlar, xizmatlar, ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotish bilan bog‘liq xarajatlar. Masalan, reklama, tovarni qadoqlash, tashish, saqlash, sotuvchilarga komissiya va bonuslar.

Ma'muriy

Bular ma'muriy-boshqaruv xodimlari ta'minotiga yo‘naltirilgan xarajatlar. Masalan, boshqaruv xodimlarining ish haqi va ish haqi soliqlari, xizmat transporti va ofis ijarasi, telefon aloqasi va internet to‘lovi, xizmat safari xarajatlari va boshqalar.

Boshqa operatsion

Bular korxona ta'minoti bo‘yicha tijorat va ma'muriy xarajatlarga kirmagan xarajatlar. Masalan, xodimlarni o‘qitish, auditorlik, bank va maslahat xizmatlari, kompensatsiya to‘lovlari, bir martalik mukofotlar, moddiy yordam, soliqlar, jarimalar, penyalar va boshqalar.

Moliyaviy faoliyat bo‘yicha

Bular qimmatli qog‘ozlarni chiqarish va tarqatish xarajatlari, qarzlar, kreditlar bo‘yicha foizlar va boshqa moliyaviy xarajatlar. Masalan, valyuta kursidagi farqlardan ko‘rilgan zararlar, kreditlar va moliyaviy ijara bo‘yicha foizlar, moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar.

Foydani taqsimlash bo‘yicha boshqa xarajatlar

Bular sof foyda shakllanishiga ta'sir ko‘rsatadigan xarajatlar: foyda solig‘i, boshqa soliqlar va foydadan boshqa majburiy to‘lovlar.

Foyda turlari va ularni hisoblash

Qanday foyda turlari bo‘lishi va uni qanday formulalar bo‘yicha hisoblashni ko‘rib chiqamiz.

Misol tariqasida bir chorakda 100 ming so‘mdan ming juft krossovka ishlab chiqargan poyabzal fabrikasi uchun har bir foyda turini hisoblaymiz.

Sotuvdan tushgan tushum = 1 000 juft x 100 000 so‘m bir juft uchun = 100 mln so‘m.

Xarajatlar: 35 mlnga tikish uchun materiallar, bitta doimiy va bitta mavsumiy ishchi uchun ish haqi — har biriga 5 mlndan, tovarlarni do‘konlargacha yetkazib berish — 3 mln, kommunal to‘lovlar va ijara — 10 mln, reklama — 12 mln, foydadan olingan soliq — 8 mln.

Foyda ko‘rsatkichlarini qanday tahlil qilish

Eng muhimlaridan biri — rentabellikni baholash. Foyda turlari qancha bo‘lsa, rentabellik turlari ham shuncha.

Rentabellikning umumiy formulasi = (foyda turi / tushum) x 100%.

SF bo‘yicha rentabellik biznes tushumning har bir so‘midan qancha sof foyda olishini ko‘rsatadi.

Masalan:

Do‘konning aprel oyidagi tushumi — 100 mln, sof foydasi — 30 mln. May oyidagi tushum — 120 mln, sof foyda — 35 mln.

Rentabellikni hisoblaymiz. Aprel: (30 mln / 100 mln) x 100% = 30%. May: (35 mln / 120 mln) x 100% = 29,2%.

Hisob-kitoblardan ko‘rishimiz mumkinki, ko‘rsatkichlar o‘sishiga qaramasdan, biznes rentabelligi pasaygan. Buni kuzatish uchun sof foyda bo‘yicha rentabellik hisoblanadi.

MF bo‘yicha rentabellik asosiy faoliyat hajmiga bog‘liq bo‘lgan xarajatlarning qanchalik samarali ekanligini ko‘rsatadi.

Masalan:

Aprel oyida kafe daromadi — 100 mln, marjinal foyda esa — 70 mln. May oyida tushum — 120 mln, MF esa — 78 mln.

Xuddi shu formula bo‘yicha hisoblaymiz. MF bo‘yicha rentabellik aprel oyida = 70%, may oyida esa = 65%.

Agar ko‘rsatkich pasaysa, joriy xarajatlar bo‘yicha tovar ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatish samarali ekanligini tahlil qilish kerak.

YF bo‘yicha rentabellik tushumning qancha qismi foizda, shu jumladan yalpi foyda bo‘lishini ko‘rsatadi.

Masalan:

Divanlardan tushum — 100 mln, ulardan YF — 40 mln. Rentabellik = (40 mln / 100 mln) x 100% = 40%.

Karavotlardan tushum — 150 mln, ulardan YF — 80 mln. Rentabellik = (80 mln / 150 mln) x 100% = 53,3%.

Demak, divanlardan ko‘ra karavotlar ishlab chiqarish foydaliroq.

Operatsion rentabellik biznes o‘z resurslaridan qanchalik samarali foydalanishini ko‘rsatadi.

Masalan:

Novvoyxona daromadi — 100 mln, u sotadigan piroglar tannarxi — 30 mln, ijara, kommunal to‘lovlar va ish haqi — plyus 20 mln.

Operatsion xarajatlar = 30 + 20 mln = 50 mln. OF = 100 - 50 = 50 mln.

Operatsion rentabellik = (50 / 100) x 100% = 50%.

Operatsion rentabellik qanchalik yuqori bo‘lsa, biznes o‘z resurslaridan shunchalik muvaffaqiyatli foydalanadi.

Foyda tahlili — bir martalik vazifa emas, balki doimiy jarayon. U biznesingizdagi zaif tomonlarni aniqlash va asosli qarorlar qabul qilishga yordam beradi.

Foydani qanday oshirish: ekspert maslahatlari

Agar foyda pasayib, sotuvlar kamaysa nima qilish kerak? Mutaxassis ushbu muammoni hal qilish uchun bir nechta strategiyalarni tavsiya qiladi.

Sotuvlar pasayishi sabablarini tahlil qilish:

• raqobatchilar va mijozlar talabi bilan nima bo‘layotganini tushunish uchun bozorni tadqiq qilish kerak. Misol uchun, siz mavsumiy tovarlarni sotasiz: savdo avjiga chiqqan paytda raqobatchilaringiz ko‘p bo‘ladi, mavsumdan tashqari vaqtda esa mijozlar kamroq xarid qilishadi.
• assortiment va narx belgilashni tahlil qilish, ehtimol, mahsulotlar liniyasi yoki narxlarga tuzatish kiritish kerak. Masalan, mijozlar ehtiyojlarini qondirmaydigan, eskirgan yoki raqobatchilarga qaraganda qimmatroq turadigan tovar sotasiz;
• marketing va reklama kampaniyalari samaradorligini baholash. Masalan, internetda reklama berasiz, lekin bu sotuvni oshirmaydi. Ehtimol, reklamangizni tovarni sotib olishi mumkin bo‘lgan auditoriya ko‘rmayotgandir yoki reklama boshqa maydonda joylashtirilgan bo‘lishi mumkin.

Xarajatlarni optimallashtirish:

• xarajatlarni kamaytirish imkoniyatlarini aniqlash uchun xarajatlar tuzilmasini tahlil qilish. Ehtimol, juda qimmat xom ashyo xarid qilyapsiz, sifatini o‘zgartirmagan holda arzonrog‘ini qidirib ko‘rishingiz mumkin;
• xodimlar, logistika, ijara, xaridlar va boshqa xarajatlarni qayta ko‘rib chiqish;
• operatsion samaradorlikni oshirish bo‘yicha chora-tadbirlarni joriy etish. Masalan, biznesni avtomatlashtirish. Masalan, agar hozirda menejeringiz kelib tushayotgan buyurtmalarni qo‘lda bajarayotgan bo‘lsa, CRM-tizimini joriy etish jarayonni soddalashtirish va tezlashtirishga yordam beradi. Bu dastur menejer yoki uning bir qismini o‘z zimmasiga oladi va buyurtmalarni moslashtirilgan algoritmlar bo‘yicha qayta ishlaydi.

Biznesni diversifikatsiya qilish:

• yangi bozorlarga chiqish yoki yangi mahsulotlarni ishlab chiqish imkoniyatini ko‘rib chiqish. Masalan, yangi hududda do‘kon ochish yoki assortimentga tovarlar qo‘shish;
• faoliyatning turdosh yo‘nalishlarini rivojlantirish uchun imkoniyatlarni topish. Masalan, uy uchun mebel tayyorlab, sotasiz, uni ta'mirlash yoki restavratsiya qilish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatishni boshlang.
• qo‘shimcha sotish kanallarini qidirish. Masalan, onlayn sotuvga o‘tish. Sayt yaratishga byudjet sarflamaslik uchun tayyor Uzum Market platformasida ishlashni boshlashingiz mumkin.

Mijozlarga xizmat ko‘rsatishni yaxshilash:

• mijozlarni nima qoniqtirmasligi va ular nima olishni xohlashlarini tushunish uchun ularning fikr-mulohazalarini tahlil qilish. Masalan, tashrif buyuruvchilardan oflayn so‘rov o‘tkazish, saytda so‘rovnoma to‘ldirishni so‘rash yoki ijtimoiy tarmoqlarda fikr-mulohaza qoldirish;
• sodiqlik dasturlarini joriy etish, xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash. Masalan, Uzum Bank kartalari kabi sodiqlik kartalari, xaridlar uchun ballar yoki keshbek joriy etish.

Rivojlanish strategiyasini qayta ko‘rib chiqish:

• sohaning uzoq muddatli trendlarini tahlil qilish. Masalan, siz qahvaxonani yuritasiz, bunday umumiy ovqatlanish formati qancha vaqtda ommalashadi.
• biznes uchun yangi imkoniyatlar va xatarlarni baholash. Masalan, sizda novvoyxona bor, uni to‘laqonli kafega aylantirish mumkinmi yoki yoningizda shunday formatdagi raqobatchilar bormi.

“Faqat tahlil, optimallashtirish, diversifikatsiya va strategiyani qayta ko‘rib chiqishni o‘z ichiga olgan kompleks yondashuv foyda va sotuvlar pasayishini yengishga yordam beradi.”

Olga Igamratova

«Баланс плюс» MChJ asoschisi va direktori

Foyda haqida qisqacha

• Foyda — bu kompaniya daromadlari va xarajatlari o‘rtasidagi farq. U biznesingiz qanchalik samarali ekanligini baholashga yordam beradi. Agar ko‘rsatkich oshsa, demak, siz to‘g‘ri yo‘ldasiz. Agar kamaysa — bu nimanidir o‘zgartirish kerak degan signal.
• Kompaniyani boshqarish uchun sof, yalpi, marjinal, operatsion kabi har xil turdagi foydani hisoblash va tahlil qilish zarur.
• O‘z foydangizni bilgan holda kompaniyani rivojlantirish bo‘yicha asosli qarorlar qabul qilishingiz mumkin. Masalan, marketingga sarmoya kiritish, yangi xodimlarni yollash yoki yangi filial ochish kerak.
• Foydani to‘g‘ri hisobga olish soliqlarni to‘g‘ri hisoblash va moliyaviy hisobotni tuzish uchun zarur. Bu nafaqat qonun hujjatlariga rioya qilish, balki biznes shaffofligini saqlash uchun ham muhim.
• Foydani muntazam hisoblab borish kelajakdagi xarajatlar va daromadlarni rejalashtirishga yordam beradi. Siz biznesni kengaytirish yoki uskunalarni modernizatsiya qilish uchun qancha pul sarflashingiz mumkinligini bilasiz.