Internetda qanday qilib xavfsiz xarid qilish mumkin

Hisobingizdagi pulni firibgarlardan himoya qilishga yordam beradigan oddiy qoidalarni aytib o‘tamiz.

Onlayn xarid qilish — qulay. To'lash ham. Ammo bir nozik jihati bor: agar asosiy xavfsizlik qoidalariga rioya qilmasangiz, kartangiz ma'lumotlari firibgarlarning qo'liga tushishi mumkin, shunda pul yo'qolishi mumkin.

Biz onlayn xarid qilishda nima qilmaslik kerakligi va aksincha, nima qilish kerakligi haqida eng yaxshi maslahatlarni to'pladik. Xaridlar xavfsizligi haqida qayg'urmaslik uchun faqat  maslahatlarimizga amal qiling.

Nima qilmaslik kerak

Firibgarlar sizdan karta ma'lumotlarini o'g'irlash yoki mavjud bo'lmagan narsalarga pul (masalan, teatr chiptalari) to'latish uchun juda ko'p vositalarga ega. Sizning vazifangiz — noma'lum shaxslar va do'konlarga iloji boricha hushyor bo'lishdir. Buni esa aniq bajarib bo‘lmaydi.

Noma'lum manzillardan kelgan xat yoki xabarlardagi havolalarni bosish. Ular firibgarlar saytiga olib borishi mumkin: agar u yerga karta ma'lumotlarini kiritsangiz, niyati buzuq kimsalar  ularni qo‘lga kiritishlari mumkin.

Bir martalik parollar va kodlarni begonalarga xabar berish. Agar siz to'lovni amalga oshirsangiz, ularni faqat bank maxsus shaklda so'rashi mumkin. Bunday ma'lumotni boshqa hech kimga aytib bo'lmaydi.

Manzilning boshi "http" bilan boshlangan saytga karta ma'lumotlarini kiritish. Bu xavfli protokol — xavfsiz sayt "https",  oxirida "s" harfi bo‘ladi . Brauzerda bu harflar ko'rsatilmasligi mumkin — keyin sayt manzilidan oldin qulf belgisi mavjudligini tekshiring. Agar mavjud bo'lsa, bilingki, bu “https”.

Karta ma'lumotlarini boshqa birovning hisobiga yoki boshqa birovning qurilmasiga kiritish. Ular ayni hisob yoki qurilmaga "bog'lanishi" mumkin — keyingi safar karta ma'lumotlari avtomatik ravishda kiritiladi. Odatda xizmatlar kartani saqlash kerakmi yoki yo'qligini so'rashadi, lekin ba'zida bu harakat belgilab qo‘yilgan bo‘ladi — agar xohlamasangiz, olib tashlashingiz mumkin. Ammo bunday fikrni e'tiborsiz qoldirish ham mumkin.

Nima qilish kerak

Karta ma'lumotlarini o'g'irlash yoki yo'qotish ehtimolini oldindan hisobga olib qo‘yish kerak. Firibgarlar o'zlarining usullarini doimiy ravishda takomillashtirmoqdalar va "Hech qachon ularning qarmog‘iga tushmayman", deb ishonch bilan aytolmaysiz. Hisobni ochib, kartani olganingiz zahoti nima qilishni tavsiya etamiz.

SMS xabarnomalarini ulang. Bu hisobdan chiqarilgan summalar haqida darhol bilib olishga yordam beradi. Ammo ba'zi banklar bunday xizmat uchun haq oladi. Shuningdek, bank ilovasini yuklab olishingiz va bildirishnomalarni qabul qilishni sozlashingiz mumkin ("push"). Ilovaga bildirishnomalarni ko‘rsatishga ruxsat berishni unutmang: o'rnatish paytida so'rov paydo bo'ladi.

Onlayn xaridlar uchun alohida kartani yarating. Kartalarda limitlarni belgilashingiz mumkin — masalan, bir kun yoki bir oy uchun. Shunda kartadan bu limitdan ko'prog‘ini  sarflab bo'lmaydi, shu sabab firibgarlar kartani to'liq qo‘lga kiritsa ham, hisobingizdagi hamma pullarni emas, balki faqat ma'lum summani yo'qotasiz. Agar kerak bo'lsa, limitni bank ilovasi orqali tezda oshirib qo‘yish mumkin.

Karta haqiqiy, plastik bo'lishi shart emas — virtual kartalar ham mavjud. Ular darhol chiqariladi, kutishingiz shart emas. Chiqarilgandan so'ng, ularning ma'lumotlaridan onlayn xaridlar uchun foydalanish mumkin.

Limitlar nafaqat kartalardagi xarajatlarga, balki hisob bo‘yicha ham belgilanishi mumkin. Agar siz, masalan, qarindoshlaringizga pulingizni sarflashga ruxsat bermoqchi bo'lsangiz, lekin firibgarlar ularni chuv tushirishidan qo'rqsangiz, bu yordam beradi. Bunday holda, alohida hisob oching, xarajatlar limitini belgilang, ushbu hisob bilan bog'langan kerakli miqdordagi kartalarni chiqaring. Shunday qilib, siz o'zingiz belgilagan miqdorni xavf ostiga qo'yasiz.

Kartangizdan "ketgan" pulni qaytarib olish mumkinmi?

Pul qanday hisobdan chiqarilganiga qarab. Agar firibgarlar havolasini o'zingiz bosib, to'lov qilgan bo'lsangiz, shu jumladan bir martalik parolni kiritgan bo'lsangiz, bank siz bilan uchrashishi dargumon. Agar hech narsaga to'lamagan bo'lsangiz va pul to'satdan hisobdan chiqarilgan bo'lsa, siz tranzaksiyaga e'tiroz bildirib ko‘rishingiz mumkin. Uni bekor qilish ehtimoli kam, lekin bor. Bularning barchasi firibgarlar hisob raqamiga qanday qilib kirganiga bog'liq. Ko'pincha ular sizdan ma'lumotlarni "sug‘urib olishadi" va o'zingiz aytib qo‘yasiz. Bunday holda, pulni qaytarib bo'lmaydi.

Agar kutilmaganda hisobingizdan pul yechib olinsa, nima bo'ladi?

Boshlash uchun pul aniq qayerga ketganini tushunishga harakat qiling. Ko'pgina xizmatlar obuna asosida ishlaydi: siz ma'lum bir foydalanish muddati uchun (masalan, bir yil) to'laysiz, shundan so‘ng keyingisini to'lashingiz kerak. Shunda bu navbatdagi to‘lov uchun yechilgan bo'lishi mumkin, demak tashvishlanish uchun hech qanday sabab yo‘q. Shuningdek, avtomatik to'lovlar haqida unutmang (bunda o'zingiz ma'lum bir sanada pulni hisobdan yechishni belgilashingiz mumkin).

Agar pul noma'lum yo'nalishda ketganiga amin bo'lsangiz, birinchi qadam kartani bloklashdir. Buni odatda ilova orqali amalga oshirish mumkin, ammo ilovada bunday funksiya bo'lmasa (yoki uni topa olmasangiz), bankning ishonch telefoniga qo'ng'iroq qiling. Sizdan ma'lumotlar yoki kod so'zini so'rashlariga tayyor bo'ling.

Ko'rib turganingizdek, hech qanday murakkab joyi yo'q — onlayn xarid qilish xavfsiz bo'lishi mumkin. Yana bir bor asosiy qoidalar haqida.

• Xarid qilmoqchi bo'lgan saytingizni diqqat bilan o'rganing: uning manzili https bilan boshlanishi yoki uning oldida qulf belgisi ko'rsatilishi kerak.
• Bank kartalaridagi ma'lumotlarni, shuningdek SMS orqali keladigan bir martalik kodlar va parollarni hech kimga aytmang.
• Xarid qilish uchun notanish manzillardan kelgan havolalarni bosmang.
• Xarajatlar limiti kiritilgan alohida karta yoki hisob raqamini oling.