JShDS nima va kimlar uni toʻlaydi?

JShDS — bu jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligʻi. U har oyda yoki yiliga bir marta umumiy daromaddan toʻlanadi. Sizga JShDS ni kim toʻlashi, qanday daromad soliqqa tortilmasligi va qanday imtiyozlar boʻlishi mumkinligi haqida aytib beramiz.

JShDS ni kimlar toʻlaydi

JShDS toʻlaydigan jismoniy shaxslarga quyidagilar kiradi:

• Oʻzbekiston Respublikasi soliq rezidentlari — soʻnggi oʻn ikki oy ichida mamlakat hududida ketma-ket 183 kundan ortiq istiqomat qilgan jismoniy shaxslar;
• Respublika hududida daromad oladigan, masalan, mahalliy kompaniyada ishlaydigan yoki koʻchmas mulkni ijaraga beradigan OʻzR soliq norezidentlari.

JShDS stavkasi

Soliq stavkasi uni kim va qanday daromaddan toʻlashiga bogʻliq.

OʻzR rezidentlari soliqlarni stavka boʻyicha toʻlaydilar:

• 12% har qanday daromaddan, masalan, ish haqi, moddiy yordam, hisobdan chiqarilgan qarz, yutuq yoki 3 yildan kam muddatda egalik qilgan mol-mulkni sotish. Aytaylik, Muhammad oyiga 2 million soʻm maosh oladi. U ish beruvchidan 2 000 000 - 12% = 1 760 000 oylik soʻm oladi.
• Aksiyalar va obligatsiyalar foizlari boʻyicha dividendlar daromadidan 5%. Masalan, yil oxirida Muhammadga aksiyalar boʻyicha 1 million soʻm miqdorida dividend berildi. U 1 000 000 - 5% = 950 000 soʻm oladi.

Norezidentlar toʻlaydilar:

• Mehnat yoki fuqarolik-huquqiy shartnoma boʻyicha ishdan olinadigan daromadlarning 12 % i;
• Xalqaro tashuvlarda transport xizmatlari daromadlari uchun 6% ;
• foizlar boʻyicha daromadlar, masalan, depozitlar yoki dividendlar boʻyicha 10%.

Masalan, Ivan Rossiyadan Toshkentdagi mahalliy kompaniyada ishlash uchun kelgan. U ish haqidan 12 % JShDS toʻlaydi. Agar Ivan bankda omonat ochsa, u omonat daromadidan 10% toʻlaydi. Agarda u odamlarni Oʻzbekistondan Qozogʻistonga olib boradigan boʻlsa, u daromadning 6 foizini toʻlaydi.

Kasanachilar — ish beruvchiga uyda xizmat ko‘rsatish bilan shug‘ullanuvchi fuqarolar uchun alohida stavka. Ular daromadlarining 7,5 foizini toʻlaydilar.

JShDS qanday toʻlanadi

Jismoniy shaxsning daromad soligʻi davlat xaznasiga oʻtkaziladi:

• soliq agentlari — davlat jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligʻini toʻlash majburiyatini yuklaydigan shaxslar. Masalan, bu ish beruvchilar, ular har bir ish haqi yoki boshqa toʻlovlar uchun oʻz xodimlariga soliq toʻlaydilar;
• soliq toʻlovchilar yoki jismoniy shaxslar. Masalan, OʻzR fuqarosi tijorat binolarini sotdi, deylik. U daromad deklaratsiyasini topshirishi va shaxsiy daromad soligʻini toʻlashi shart.

Jismoniy shaxs shaxsiy daromad soligʻini onlayn tarzda toʻlashi mumkin:

• YIDXP — yagona interaktiv davlat xizmatlari portali;
• elektron soliq xizmatlari portali — asosiy menyu boʻlimi, "Davlat xizmatlari", "Elektron soliq xizmatlari".

Yoki deklaratsiyani qogʻoz shaklida davlat xizmatlari markazlaridan biriga (DXM) topshirish.

JShDSni toʻlash muddati

Soliq agenti, masalan, ish beruvchi ish haqini toʻlash bilan bir vaqtda shaxsiy daromad soligʻini ushlab qoladi. U soliqni hisobot oyidan keyingi oyning 15-kunidan kechiktirmay byudjetga oʻtkazishi kerak. Yil oxirida esa — 15-fevralgacha.

Jismoniy shaxs deklaratsiyani 1-aprelgacha topshirishi va shaxsiy daromad soligʻini hisobot yilidan keyingi yilning 1-iyuniga qadar toʻlashi shart.

JShDS boʻyicha imtiyozlar

Davlat fuqarolarga jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligʻini toʻlash uchun  quyidagi imtiyozlarni taqdim etadi:

• Oliy yoki kasb-hunar ta'limi tashkilotlarida fuqarolarga, ularning 26 yoshgacha boʻlgan turmush oʻrtoqlariga yoki bolalariga oʻqish uchun haq toʻlash. Imtiyoz tijorat banklarida bunday maqsadlar uchun olingan ta'lim kreditlariga ham tegishli. Masalan, oila farzandining universitetda oʻqishiga yiliga 8 million soʻm sarfladi. Bunday holda, ota-onalar deklaratsiyani topshirishlari mumkin: 8 000 000 x 12% = 960 000 soʻm — davlat ushbu summani oʻqishga pul toʻlagan oilaga qaytaradi.
• Maktabgacha nodavlat ta'lim muassasalarida farzandlarining ta'limi uchun oyiga 3 mln soʻm miqdorida haq toʻlasa. Masalan, sizning ish haqingiz oyiga 5 million soʻm, siz xususiy bolalar bogʻchasi uchun oyiga 2 million toʻlaysiz. Ish haqingizdan shaxsiy daromad soligʻi quyidagicha hisoblanadi: (5 mln - 2 mln) x 12% = 360 000 soʻm. Yaʻni, soliq butun ish haqi uchun emas, balki uning bir qismi uchun bogʻcha toʻlovlarini olib tashlagan holda hisoblanadi.
• Homiylik xarajatlari uchun, lekin umumiy daromad miqdorining 50% dan oshmasligi kerak. Masalan, siz yiliga 20 million soʻm xayriya qildingiz, shu davrda esa 80 million soʻm ishlab topdingiz. Bunday holda siz shaxsiy daromad soligʻini 40 million — 80 million soʻmning 50 foizini toʻlashingiz kerak boʻladi.
• Agar ipotekani toʻlashga boshlangʻich toʻlov uchun byudjetdan subsidiya ishlatilgan boʻlsa. Masalan, siz dastlabki toʻlov uchun subsidiya oldingiz va qolgan miqdor uchun — 400 million soʻm ipoteka kreditini oldingiz. Bankka 9 240 000 so‘m (8 MHTKM) oylik to‘lovni amalga oshirganingizdan so‘ng, to‘langan summani qaytarish uchun ariza berishingiz mumkin bo‘ladi.
• OʻzR Xalq bankidagi shaxsiy jamgʻarib boriladigan nafaqa hisobvaragʻidagi jamgʻarmalar. Masalan, bir yil ichida 70 million soʻm ishlab topdingiz, shundan 10 million soʻmni shu hisob raqamiga qoʻydingiz. JShDS (70 - 10 million) x 12%= 7,2 million miqdorida toʻlanadi, barcha olingan daromaddan 8,4 million emas.
• Fuqarolar, agar ular Sovet Ittifoqi yoki mehnat qahramonlari, nogironlar, urush qatnashchilari, halok boʻlgan harbiy xizmatchilarning ota-onalari va bevalari, yolgʻiz onalar, 16 yoshgacha boʻlgan ikki yoki undan ortiq bolali beva yoki beva ayollar sanalsa, soliq to‘lashlari lozim bo‘lgan jami daromadlarini MHEKMning 1,41 barobarigacha kamaytirishi mumkin. 2024-yilda eng kam ish haqi 1 150 000 soʻmni tashkil etadi. Masalan, fuqaro 5 million soʻm daromad oladi va unda soliq toʻlashda imtiyoz bo‘lsa, uning shaxsiy daromad soligʻi quyidagicha boʻladi:       ((5 000 000 - (1 155 000 х 1,41)) х 12% = 404 574 soʻm, imtiyozsiz — 600 ming soʻm.
• Bolalikdan nogironlarga yoki I va II guruh nogironligi bo‘lgan fuqarolarga JSHDSni hisoblashda jami daromadini MHEKMning uch baravariga kamaytirish huquqi berilgan. Masalan, umumiy yillik daromadi 20 million soʻm boʻlgan I guruh nogironi quyidagicha soliq toʻlaydi: ((20 million - (1 155 000 х 3)) х 12% = 1 984 200 soʻm, imtiyozsiz esa fuqaro 2,4 million soʻm soliq toʻlaydi.

Imtiyozlarga ega boʻlish uchun tegishli hujjatlarni taqdim etish kerak. Deklaratsiyani shaxsiy kabinetdan YIDXPga masofaviy tarzda topshirib, chegirmaga ega boʻlish mumkin.

Qanday daromad JShDS ga tortilmaydi

Quyidagi holatlarda soliq hisoblanmaydi:

• xodim yoki uning oila aʻzolarining oʻlimi uchun moddiy yordam, agar u eng kam ish haqining 4,22 baravaridan oshmasa;
• nogironlarga yoki xodimlarning bolalariga O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash muassasalariga yo‘llanmalar kompensatsiyasi;
• xodimlar va ularning farzandlari uchun ambulatoriya yoki statsionar davolanish uchun toʻlov;
• agar xodim chet elga byudjet muassasasi tomonidan yuborilsa va u chet el valyutasida ish haqi olsa;
• ish bilan taʻminlaydigan markazlardan vaqtinchalik, bir martalik ishlardan olinadigan daromad;
• sportchilarning yutuqlari;
• mol-mulkni sotishdan tushgan daromad, quyidagilar bundan mustasno: fond birjasida sotiladigan qimmatli qogʻozlar, jamiyatlarning ustav kapitalidagi ulushlari, noturar-joy binolari va turar-joy binolari, agar ularga uch yildan kam muddatda egalik qilingan boʻlsa.
• uyda yetishtirilgan mahsulotlarni sotishdan tushgan daromad;
• musobaqada olingan sovrinlar qiymati;
• ish beruvchidan sovgʻalar, agar ular eng kam ish haqining 2,11 baravaridan oshmasa;
• meros qilib olingan, hadya qilingan yoki tekinga berilgan narsalar, shuningdek paylar, ulushlar va aksiyalar, agar ular yaqin qarindoshlar tomonidan o‘tkazilgan bo‘lsa;
• davlat qarzi obligatsiyalari boʻyicha yutuqlar, shuningdek O‘zbekiston Respublikasining davlat qimmatli qog‘ozlari bo‘yicha foizlar;
• jamgʻarma sertifikatlari boʻyicha daromadlar;
• muayyan tashkilotlarning grantlari;
• sugʻurta mukofotlariga oʻtkaziladigan miqdor;
• paxta xomashyosini terishda mavsumiy ishchilarning daromadlari;
• qoʻlbola qazib olish yoʻli bilan topilgan qimmatbaho metallardan olingan daromadlar.

Kimlar JShDS toʻlamaydi

Shaxsiy daromad soligʻini toʻlashdan quyidagi shaxslar ozod qilingan:

• xorijiy davlatlarning diplomatik vakolatxonalari yoki konsullik muassasalarining rahbarlari, xodimlari va xizmat xodimlari, ular bilan birga yashovchi oila a'zolari, agar ular O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo‘lmasa;
• xalqaro nodavlat tashkilotlarning mansabdor shaxslari, agar ular O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari bo‘lmasa.

Agar JShDS toʻlamasa, nima boʻladi

Agar deklaratsiyani o‘z vaqtida topshirmasangiz yoki umuman taqdim etmasangiz, davlat tomonidan 2024-yilda BHM ning bir baravaridan uch baravarigacha –  375 000 so‘mdan       1 125 000 so‘mgacha jarima solinadi (2024-yilning sentyabr oyi holatiga ko‘ra). Agar soliqni o‘z vaqtida to‘lamasangiz yoki to‘lashdan bo‘yin tovlasangiz, sizga 10 BHM – 3,75 million so‘m miqdorida jarima solinadi.

JShDS haqida qisqacha

• JShDS — rezidentlar va norezidentlar toʻlaydigan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligʻi.
• Soliq ish beruvchi tomonidan yoki kalendar yil oxirida deklaratsiyani mustaqil ravishda topshirish orqali toʻlanishi mumkin.
• Siz deklaratsiyani onlayn ravishda — soliq yoki YIDXP saytida yoki DXM orqali qogʻoz shaklida topshirishingiz mumkin.
• Agar fuqaro imtiyoz olish huquqini tasdiqlovchi tegishli hujjatlarni taqdim etsa, davlat toʻlangan soliqning bir qismini qaytaradi yoki soliq solinadigan asosni kamaytiradi.