IFUT kodi nima va uni qanday to‘g‘ri tanlash mumkin

Biznes ochishdan oldin birinchi navbatda uning IFUT kodlari qanday bo‘lishini hal qilish kerak. Aynan shular kompaniya shug‘ullanadigan faoliyat turini belgilaydi.

Ekspert Anna Ufimseva, Business Explorer QK rahbari bilan birgalikda IFUT nima uchun kerakligini, kerakli kodni qayerdan olishni va u bilan qanday ishlashni aytib beramiz.

IFUT nima

IFUT— bu korxona ishlayotgan iqtisodiy faoliyat turining kodi. Bu qonun bilan qanday mustahkamlanganligi haqida lex.uz saytida o‘qish mumkin.

Bunday kod quyidagicha bo‘lishi mumkin:

• asosiy — har doim bitta bo‘lib, korxona foydasining 50% dan ortig‘ini oladigan faoliyat turiga mos bo‘ladi;
• ikkinchi darajali — ishlab chiqarilgan mahsulot yoki ko‘rsatilgan xizmatlar hajmida asosiy koddan keyin eng ahamiyatli;
• yordamchi — faoliyatning bunday turi asosiy biznesni qo‘llab-quvvatlash uchun zarur, bu hisobga olinmaydi va kompaniya ishlab chiqaradigan mahsulotning yakuniy qiymatiga kiritilmaydi. Bunday turlarga, misol uchun, binolarni tozalash yoki kompaniya obyektlarini qo‘riqlash kiradi.

O‘zbekistonda amaldagi IFUT tizimi 2017-yildan, davlat xalqaro kodlarga o‘tganidan buyon ishlamoqda. Shuning uchun, masalan, Rossiya va O‘zbekiston kompaniyalari bitta biznes bilan shug‘ullansa, bir xil kodga ega bo‘ladi.

IFUT nima uchun kerak

Iqtisodiy faoliyatning asosiy kodi tadbirkor yoki yuridik shaxslar bilan ishlaydigan davlat organlari ular nima bilan shug‘ullanayotganini bilishi uchun kerak. IFUTning asosiy funksiyalarini ko‘rib chiqamiz.

Bular yordamida davlat Davlat statistika qo‘mitasi orqali iqtisodiy statistikani shakllantiradi:

• korxonalar taqdim etadigan birlamchi statistikani tuzadilar;
• makroiqtisodiy ma'lumotlarni tahlil qiladi, masalan, O‘zbekistondagi barcha kompaniyalar ma'lum bir tovar yoki xizmatni qanday hajmda ishlab chiqaradi;
• statistika ma'lumotlarini boshqa mamlakatlar bilan almashadilar.

IFUT soliq xizmati uchun biznes ishlashi mumkin bo‘lgan faoliyat sohasi va soliqqa tortish tizimini aniqlash uchun zarur. Soliq stavkasi, ochilayotgan korxonaning shakli va kompaniya imtiyozlarga ega bo‘ladimi yoki yo‘qmi shunga bog‘liq.

Kod tuzilishi

IFUT beshtagacha raqamlardan iborat bo‘lib, har biri ma'lum bir ma'noga ega:

• bo‘lim — birinchi ikkita raqam;
• guruh — birinchi uchta raqam;
• sinf — kodning birinchi to‘rtta raqami;
• kichik sinf — besh xonali kod.

Kodlar A-Q harflari bilan seksiyalarga guruhlanadi, lekin amalda faqat raqamli belgilardan foydalaniladi.

Shuningdek, IFUT bilan o‘xshash tuzilishga ega bo‘lgan yana bir ko‘rsatkich — iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha mahsulotlarning statistik tasniflagichi (MST) mavjud. MSTning birinchi to‘rtta raqami har doim IFUT kodi bilan bir xil bo‘ladi. MST bo‘yicha qonunchilik bazasi bilan nrm.uz saytida tanishish mumkin.

IFUTni qanday to‘g‘ri tanlash mumkin

IFUTni tanlashda qaysi faoliyat turi eng katta foyda keltirishini aniqlash muhim — bu olingan daromadning 50 foizidan ko‘prog‘i.

Shunday bo‘lishi mumkinki, kompaniya asosiy faoliyatning bir turini tanlaydi, soliq davri (kalendar yil) yakunlariga ko‘ra esa boshqa faoliyat kodi ko‘proq foyda keltiradi. Bunday holda, Davlat statistika qo‘mitasi hisobotni tekshiradi va asosiy IFUTni o‘zi almashtiradi.

Kodni qanday o‘zgartirish yoki qo‘shish mumkin

Nrm.uz saytida keltirilgan umumiy qoidalarga ko‘ra, iqtisodiy faoliyat kodini taqdim etilgan statistik hisobot asosida yiliga bir marta o‘zgartirish mumkin. Alohida hollarda — asosiy faoliyat turi qayta tashkil etilganda yoki o‘zgartirilganda, kompaniya statistik ma'lumotlarni o‘zgartirish uchun ariza berishi mumkin. Buning uchun soliq idorasi veb-saytidagi shaxsiy kabinet orqali murojaat qilish mumkin.

Noto‘g‘ri kodni tanlash uchun javobgarlik

Yuridik shaxslar IFUT ni o‘z ichiga olgan statistik ma'lumotlarni taqdim etishlari shart. Barcha majburiyatlar lex.uz saytida keltirilgan. Kompaniya bunday ma'lumotlarni tadbirkorlikni ro‘yxatdan o‘tkazishda ko‘rsatadi va har yili statistika hisobotlarini taqdim etadi.

Kompaniya O‘zbekistonda taqiqlanmagan har qanday faoliyat turi bilan shug‘ullanishi mumkin. Yillik hisobot yakunlari bo‘yicha Davlat statistika qo‘mitasi qaysi biznes turi asosiy, qaysilari ikkinchi darajali va yordamchi bo‘lganini o‘zi belgilaydi.

“Noto‘g‘ri IFUT uchun faqat bir holatda jarima solinishi mumkin. Masalan, IT-texnologiyalar bilan shug‘ullanishni ko‘rsatib, IT-parkka kirdingiz va imtiyoz oldingiz. Aslida esa ulgurji savdo bilan shug‘ullanasiz. Bunday holda, imtiyozlardan mahrum etilib, IT-parkdan chiqarib yuborilasiz va imtiyozsiz to‘lashingiz kerak bo‘lgan soliqlarning butun summasini to‘lashga majbur bo‘lasiz”.

Anna Ufimseva

20 yillik tajribaga ega buxgalter, Business Explorer QK rahbari

Tashkilotning IFUT kodini qanday bilish mumkin

Har qanday jismoniy yoki yuridik shaxs qiziqtirgan kompaniya yoki tadbirkorning IFUT kodini bilib olishi mumkin. Bunday ma'lumot umumiy foydalanish uchun ochiq.

Buni turli yo‘llar bilan amalga oshirish mumkin:

• YIDX portali saytida. Kerakli kompaniyaning IFUT kodini bilish uchun foydalanuvchi servisda ro‘yxatdan o‘tadi va yuridik shaxs yoki tadbirkorning STIR raqamini kiritadi. Javob avtomatik ravishda keladi;
• Statistika agentligi saytida. Bu yerda ham foydalanuvchi ro‘yxatdan o‘tishi va tekshirilayotgan korxonaning STIR raqamini kiritishi kerak.

IFUT haqida qisqacha

• IFUT kompaniya nima bilan shug‘ullanishini, qanday mahsulot yoki tovar ishlab chiqarishini ko‘rsatadi.
• Korxonada bir nechta kod bo‘lishi mumkin emas, ularning soni qonun bilan cheklangan. Bulardan faqat bittasi asosiy bo‘ladi — umumiy foydaning 50% dan ortig‘ini keltiradigan faoliyat bo‘yicha.
• Tadbirkor kodni faqat ro‘yxatdan o‘tishda tanlaydi, ish jarayonida kod o‘zgarsa, yillik hisobot yakunlari bo‘yicha buni Davlat statistika qo‘mitasi mustaqil ravishda aniqlaydi.