Avtomobillar uchun ekostiker: yangi qonun haqida nimalarni bilishingiz kerak

2024-yil mart oyi oxirida O‘zbekiston hukumati avtomobillar uchun ekostikerlarni joriy etish to‘g‘risida yakuniy qaror qabul qildi, unga ko‘ra Toshkentning ayrim tumanlarida, keyinchalik esa respublikaning boshqa viloyatlarida yo‘llarda yurish imkoniyati cheklanadi. Ekostikerlar transport vositasining ekologik toifasiga bog‘liq bo‘ladi. Haydovchilar bu yangilik haqida bilishi kerak bo‘lgan barcha ma’lumotni to‘pladik.

Qonun qachon kuchga kiradi

Ta'kidlash lozimki, Prezident Shavkat Mirziyoyev qonun loyihasini allaqachon ma'qullagan. “Ekologik transport” tizimini 2024-yil 1-iyunda ishga tushirish rejalashtirilgan. Uning maqsadi avtomobillar va mototsikllarni cheklash orqali ekologik vaziyatni yaxshilashdir. Transportning zaharliligi, ya'ni atrof-muhitga zarari bo‘yicha baholash va toifalarga ajratish rejalashtirmoqda.

Dastur bosqichma-bosqich joriy etilib, 2030-yilga qadar to‘liq ishga tushirilishi kerak. Birinchi sinov hududi Toshkent shahri bo‘lib, yangi qonun 2024-yilda kuchga kiradi. Ikkinchi bosqichda dastur Nukus shahri va viloyatlar markazlarida hamda, ayrim alohida muhim ekologik zonalarda — qo‘riqxonalarda yoki dam olish hududlarida joriy etiladi. Bu bosqich ikki yil, 2026 yildan 2028 yilgacha davom etadi. Va nihoyat, 2028 yildan keyin dasturga qolgan hududlar ham qo‘shiladi.

Zona va stikerlar qanday bo‘ladi

Barcha hududlar ulardagi ekologik vaziyatdan kelib chiqib, havo sifatiga alohida e'tibor qaratgan holda zonalarga ajratiladi: “toza” (“yashil”), “o‘rta” (“sariq”) va “zararli” (“qizil”).

Xuddi shunday toifalar diagnostika tekshiruvidan so‘ng transport vositalariga ham beriladi. Natijalarga ko‘ra, har biriga uchta rangdan biridagi (yashil, sariq yoki qizil) ekostikerlar beriladi. Stikerlar qalbakilashtirishdan himoya qilish uchun elektron belgi bilan jihozlanadi.

Qolgani oddiy. Misol uchun, faqat yashil stiker egalari “yashil” zonaga, yashil va sariq rangli stikerlar esa “sariq” zonaga kirishlari mumkin. Qizil stikerli avtomobillar faqat “qizil” zonalarda harakatlana oladi.

Stikerlar narxi qanday bo‘ladi

Avtomobillarni ro‘yxatga olishda ekologik diagnostika uchun to‘lash kerak bo‘ladi. Ehtimol, uning narxi ro‘yxatga olish xizmatining narxiga kiritiladi. Hozircha aniq raqamlar belgilanmagan va to‘lash majburiyati ham yaqin orada paydo bo‘lmaydi. Qonun kuchga kirganidan keyin bir muncha vaqt stikerlar bepul bo‘ladi.

Masalan, Toshkent shahrida 2027-yil 1-yanvargacha, Nukus shahri, viloyatlar markazlari va ayrim ekologik zonalarda 2029-yil 1-yanvargacha, boshqa hududlarda esa 2031-yil 1-yanvargacha to‘lash talab etilmaydi.

Takroriy diagnostika ham yiliga bir marta bepul bo‘ladi. Agar sizga qizil yoki sariq stiker berilgan bo‘lsa-yu, lekin dvigatel ishini sozlasangiz va u yanada ekologik toza holatga kelgan bo‘lsa, takroriy ko‘rik uchun kelishingiz mumkin bo‘ladi.

Va nihoyat, 3 yilgacha bo‘lgan elektr transport vositalari va benzin/dizel avtomobillari egalariga yashil stiker avtomatik ravishda va bepul beriladi. Hatto hech qayerga borish ham shart emas — onlayn tarzda ariza topshirish kifoya, stiker pochta orqali yuboriladi.

Ehtimol, to'lovning yana bir turi — kompensatsiya to‘lovi paydo bo‘ladi. Bu, masalan, sizda qizil stiker bo‘lsa, lekin qarindoshlaringiz yashaydigan “sariq” (ya'ni “toza”roq) zonaga borishingiz kerak bo‘lgan holatlarda to‘lanadi. Aslida sizga ruxsat berilmasligi kerak, lekin kompensasiya to‘lasangiz bunday zonaga kirishingiz mumkin bo‘ladi. Bunday istisnoning narxi hali aniq emas: tariflar va nazorat usullari hukumat tomonidan tasdiqlanishi kerak.

Avtomobilning ekologik holatini kim baholaydi

Transport vositalarining ekologik me'yorlarga muvofiqligini diagnostika qilish O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi huzuridagi “Innovatsion loyihalar va aholiga servis xizmatlar ko‘rsatish markazi” davlat unitar korxonasi tomonidan amalga oshiriladi. Uning tarkibida maxsus ekologik operatorlar shtat birligi shakllantiriladi.

Shuni ta'kidlash kerakki, avtomobilning ekologik standartlarga gipotetik emas, balki haqiqiy muvofiqligi  baholanadi. Ya'ni, agar “Yevro-5” talablariga javob beradigan dvigatelga ega zamonaviy modelni sotib olgan bo‘lsangiz, keyin sozlashga qaror qilib, tutun chiqarish tizimidagi neytralizatorni olib tashlasangiz, yashil stiker olish ehtimoli minimal bo‘ladi.

Ro‘yxatga olish qancha vaqtni talab etadi

Ekostiker berishning butun jarayoni, jumladan kerakli shakllarni to‘ldirish, diagnostika o‘tkazish va stikerning o‘zini olish 15 daqiqadan ko‘p vaqt ketmaydi. Agar diagnostika avtomobilni ro‘yxatdan o‘tkazishda amalga oshirilsa, bu undanam kamroq vaqt talab etadi, chunki hujjatlarni alohida to‘ldirish kerak bo‘lmaydi.

Kerakli hududning ekologik zonasini qanday aniqlash mumkin

Barcha zonalarning chegaralarini belgilash hamda ularni o‘zgartirish Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, Toshkent shahar va viloyatlar hokimliklari tomonidan Ekologiya vazirligi tavsiyalariga asosan amalga oshiriladi.

Mazkur mahkama boshqa mamlakatlardagi hamkasblarining tajribasini o‘rganmoqda va O‘zbekiston bo‘ylab havo sifatining ishonchli elektron xaritasini yaratishga yordam beradigan yangi texnologiyalarni joriy qilmoqda.

Ushbu zonalar paydo bo‘lgach, aholiga qulaylik yaratish maqsadida ularning oldiga axborot belgilari o‘rnatiladi. Ma'lumotlar barcha onlayn platformalarda ham joylashtiriladi.

Ruxsat etilgan ekologik zona chegarasini kesib o‘tsangiz, nima bo‘ladi

Qoidabuzarlar jarimaga tortilishi rejalashtirilmoqda, ammo jarima miqdori hali aniqlanmagan. Jarima mablag‘lari umumiy byudjetga emas, balki ekologik holatni yaxshilash va atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha maqsadli dasturlarga yo‘naltiriladi. 2024-yil 1-dekabrgacha hukumat jarimalar miqdorini  tasdiqlashi kerak.

Bundan tashqari, “zararli” toifadagi avtomobillarni ekologik toza avtomobillarga almashtirish uchun subsidiyalar berish tizimini joriy etish ko‘zda tutilgan. Iqtisodiyot va moliya vazirligiga bir oy muddatda mazkur dasturni moliyalashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish vazifasi yuklandi.

Qoidabuzarlar qanday aniqlanadi

Huquqbuzarliklarni aniqlashning asosiy usuli avtomatlashtiriladi. Ekologiya vazirligiga yangi zonalarda foto va video qayd etish texnika vositalarini hamda ularning dasturiy ta'minotini sotib olish vazifasi yuklandi. Mahkama uskunaga texnik xizmat ko‘rsatish uchun ham javobgar bo‘ladi.

Bunday holda, stiker faqat vizual element hisoblanadi. Ularning har biri ma'lum bir davlat raqamiga ega ma'lum bir avtomobilga bog‘langan — demak, raqamni aniqlash orqali tekshirishni amalga oshirish oson bo‘ladi. Bunday texnologiyalar esa allaqachon bozorda sinovdan o‘tgan.

Albatta, shaxsan nazorat qilish istisno qilinmaydi — masalan, postda hujjatlarni tekshirish paytida.