Firibgarlarga pul o'tkazdim: nima qilish kerak

Nargiz krossovkalarni sotuvga qo'ydi va bir necha daqiqadan so'ng ayol e'longa javob berdi. "Mening jiyanim aynan shundaylarini qidiryapti. Unga Telegramda yozing, faqat tezroq. U albatta sotib oladi!", dedi va qarindoshining raqamini berdi.

Telegramdagi "jiyan" poyabzalni hoziroq olib ketishini va'da qilib, narxni biroz pasaytirishni taklif qildi. Keyin u Click orqali sotib olish uchun pul to'lashini aytdi. Nargiz undan go'yo kartaga mablag' olish uchun havolani oldi, bank kartasidan ma'lumotlarni kiritdi va ... barcha mablag'lar hisobdan chiqarilganligini SMS orqali bildi.

Agar bunday vaziyatga tushib qolgan bo'lsangiz nima qilish kerak? Pulni qaytarib olish imkoniyati bormi? O'zingizni va yaqinlaringizni bunday holatlardan qanday qilib himoyalash mumkin? Batafsil aniqlashtiramiz.

Firibgarlikni qanday qilib aniqlash mumkin

Qisqacha aytganda: har qanday g'alati to'lov usullari sizda shubha uyg'otishi kerak (va birinchi navbatda sizning kartangiz ma'lumotlari so'ralgan holatlar). Umuman olganda, aldamchi xaridorlar o'zlarini g'ayrioddiy tutishadi. Masalan,

Nashrdan keyin darhol qo'ng'iroq qilishadi. Firibgarlar barcha yangi e'lonlarni kuzatib boradigan dasturdan foydalanadilar va ularga tezda javob berishadi. Darhol kelishuvga rozi bo'lishadi. Odatda, ular darhol biror narsa sotib olishga tayyor (garchi ular chalg'itish uchun savdolashishlari ham mumkin) va qo'shimcha fotosuratlar va videolarni so'ramaydilar.

To'lovni olish uchun tashqi havolani yuborishadi. Ko'rinishidan u ishonchni qozonishi mumkin: masalan, click-oplata.uz'ga o'xshashi mumkin ammo manzil qanchalik ishonchli ko'rinmasin, u bilan aloqa qilmagan yaxshiroq. Agar siz baribir qiziquvchanlik qilib havolani bosgan bo'lsangiz, hech qanday holatda karta ma'lumotlarini va boshqa shaxsiy ma'lumotlarni kiritmasligingiz kerak.

Afsuski, firibgarlar nafaqat e'lonlar saytlarida ishonuvchan odamlarni kutishmoqda. Bugungi kunda ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlarda (ayniqsa Telegramning o'zbek segmentida) bir vaqtning o'zida bir nechta o'g'irlik sxemalari qo'llanilmoqda. Quyida eng keng tarqalganlari.

Kutilmagan xabarlar va qo'ng'iroqlar

Agar siz internetda biron bir joyda telefon raqamingizni ko'rsatgan bo'lsangiz, u firibgarlarning ma'lumotlar bazalariga kiritilishi mumkin. Bunday holda, sizni noma'lum, notanish yoki yashirin raqamlardan SMS yuborib va qo'ng'iroqlar qilib tuzoqqa tushirishga harakat qilishadi.

Ko'pincha suhbatdosh o'zini bank, to'lov tashkiloti, "xavfsizlik xizmati" va boshqalar xodimi sifatida tanishtiradi. Noma'lum shaxslar kartadan noqonuniy ravishda pul olishga urinishmoqda", - deya ogohlantiradi telefondagi ovoz. "Agar chora ko'rilmasa, siz barcha mablag'larni yo'qotasiz." Keyin esa soxta bank xodimi yordam berishni taklif qiladi - sizning raqamingizga yuborilgan bir martalik SMS-kodni so'raydi.

(Fursatdan foydalanib, ichki ishlar vazirligining ogohlantirishini takrorlaymiz: firibgarlardan boshqa hech kim bank kartalaridan SMS-kodlarni talab qilmaydi).

Yaqinda esa o'zbekistonliklarga "Markaziy bank"dan yuborilgan xabarlar orqali hujum qila boshladilar. Tanish sxema bo'yicha foydalanuvchilarga kimdir o'z kartasidan pul olishga harakat qilayotgani haqida xabar berildi. Operatsiyani taklif qilingan Telegram botiga kirish orqali bekor qilish taklif qilindi. Yaxshiyamki, vaziyatlarni tushuntirish uchun Markaziy bankka murojaat qilgan hushyor fuqarolar bor. Bank bot va xabarlarning tashkilot bilan hech qanday aloqasi yo'qligini ta'kidlashdi va mijozlardan xabarlarni e'tiborsiz qoldirishni so'radi.

Bundan tashqari, jinoyatchilar ma'lum bir jarimani to'lash talabi bilan qo'ng'iroq qilishlari yoki avtohalokatga uchragan do'stlari uchun yordam so'rashlari mumkin. Bunday holda,  karta ma'lumotlaringizni olishga  harakat qilishadi yoki to'g'ridan-to'g'ri pul o'tkazishga ishontirishadi.

Shoshiltirib, bosim o‘tkazish

"Kartangizdan 2 million so'm to'lashga urinish amalga oshirildi. Bu siz edingizmi? Keling, zudlik bilan ma'lumotlarni tekshirib ko'ramiz", "Oyi, bu menman, tushuntirishga vaqt yo'q, men boshqa birovning raqamidan yozyapman", "Tabriklaymiz, siz yutdingiz! Sovriningizni tezroq oling!" va hokazo – bu firibgarlarning klassik taktikasi. Jabrlanuvchi vaziyat haqida o'ylab ko'rishga vaqt sarflamasdan tezda harakat qilishga va darhol qaror qabul qilishga ko'ndiriladi.

Afsuski, ba'zida hatto moliyaviy savodli odamlar ham bunday murojaatlarga ishonib qolishadi. Hammasi psixologiya bilan bog'liq: firibgarlar shoshilinchlik va ko'pincha qo'rquv hissi orqali bosim o'tkazadilar. Bunday qo'ng'iroqlar va xabarlarni qabul qilishda xotirjamlikni saqlash, shubha bilan qarash va hech qanday holatda shoshilmaslik kerak.

G'ayrioddiy so'rovlar va talablar

Yuqorida aytib o'tilgan so'rovlar kabi, biror joyga pul o'tkazish, havola orqali o'tish, SMS kodini taqdim etish va hokazo. Ular jozibali taklif kabi ko'rinishi mumkin. Shu tariqa, O‘zbekistondagi firibgarlar yaqinda yangi bosqichga ko‘tarildilar: endi ular onlayn firibgarlikdan jabr ko‘rganlarga yordam berishga va'da berishmoqda. "Pulingizni qaytarib beramiz!" — deyiladi va eʼlonda Oybekdan ilgari oʻgʻirlangan 14 490 dollarni qaytarib olgani aytiladi va misol qilib keltiriladi.

Bunday "xayriyachilar" ularga xizmatlar uchun oldindan to'lovni o'tkazishni so'rashadi, shundan so'ng ular yo'qolishadi. Yoki ular ilgari qaysi mablag'lar o'g'irlangan karta ma'lumotlarini so'rashadi. Natijada, ularning taklifiga uchgan umidsiz odamlar  ikki marta aldanishadi: qolgan pul hisobdan ketadi.

Yana bir g'alati talab - go'yoki qimmatbaho sovrinni qo'lga kiritish uchun saytda ro'yxatdan o'tish. Masalan, so‘nggi paytlarda ijtimoiy tarmoqlar va Telegram'da “O‘zbekiston havo yo‘llari” va “O‘zbekneftgaz” kompaniyalari tomonidan lotereya o‘yinlari haqida e'lonlar tarqaldi. Foydalanuvchilarga iPhone va katta pul mukofotlari va'da qilingan.

“Tabriklaymiz! “O‘zbekneftgaz”ning 50 yillik yubileyiga sovg‘a! Anketa orqali siz 10 000 000 so‘m olish imkoniyatiga ega bo‘lasiz!” – deb xabarda yozilgan. Soxta saytdagi "So'rovnomada", albatta, pasport ma'lumotlari va karta ma'lumotlari so'ralgan, ya'ni bank hisob raqamiga to'g'ridan-to'g'ri kirish.

Shubhali dizayn

Fishing saytlariga olib keladigan lotereyalar va so'rovnomalarni bir nechta belgilar bilan ajratish mumkin. Birinchidan, past sifatli qalqib chiquvchi oynalar va bannerlar dizayni. Odatda, ular beparvolik bilan qilingan va matnda imlo xatolari bo'lishi mumkin.

Ikkinchidan, tushunish kerak: yirik brendlar va kompaniyalar o'z aksiyalari haqida xabar berishadi va so'rovlarni faqat o'z platformalarida o'tkazadilar (rasmiysaytda, ijtimoiy tarmoqlardagi rasmiy sahifalarda, rasmiy Telegram kanalida). Agar siz messenjer orqali uchinchi shaxslar orqali e'lon olgan bo'lsangiz, ehtimol bu firibgarlikdir.

 Shubhali raqamlar va elektron pochta manzillari

Firibgarlarlar qo'ng'iroq qiladigan raqam aniqlanmaydi, boshqa mamlakat kodiga ega yoki u qo'ng'iroq qilayotgan tashkilot raqamidan farq qiladi. Buni tekshirish oson: agar suhbatdosh o'zini bank xodimi deb tanishtirsa, undan kutib turishni so'rang va bankka o'zingiz qo'ng'iroq qiling. Shunchaki telefonni qo'yishingiz va bir xil raqamga qo'ng'iroq qilishingiz mumkin – agar u skamerlarga tegishli bo'lsa, siz javob olmaysiz.

G'alati pochta manzillari ham shubha tug'dirishi kerak. Xat haqiqatan ham ma'lum bir xizmatga tegishli bo'lgan manzildan yuborilishi kerak (masalan, @goolge.com emas @google.com shaklida bo'lishi kerak). Ba'zida firibgarlar pochta domenlarini juda ishonchli tarzda soxtalashtiradilar. Shuning uchun manzilga diqqat bilan qarash muhimdir (agar u kamida bitta belgiga bank, aviakompaniya yoki boshqa tashkilotning rasmiy manzilidan farq qilsa – xat hatto ochilmasligi kerak). Va gadgetga yaxshi antivirus to'plamini o'rnatgan yaxshidir: u shubhali adresatlarni avtomatik ravishda topadi va bloklaydi.

Firibgarlarga pul o'tkazgandan keyingi qadamlar

Shunday qilib,  omadingiz chopmadi va jinoyatchilarga pul o'tkazdingiz. Aytgancha, "buzilgan" karta bo'sh bo'lsa ham, befarq bo'lishning hojati yo'q. O'g'rilar uni o'z ma'lumotlariga bog'lab qo'yishadi va keyin pulni qaytarib olish uchun tranzit hisob (drop) sifatida ishlatishadi. Shunday qilib, ular sizni jinoyatga sherik qiladilar.

Umuman olganda, har qanday holatda ham harakat qilishingiz kerak - va iloji boricha tezroq.

1-qadam. Darhol bankka qo'ng'iroq qiling va kartani bloklashni so'rang. Xodimga firibgarlik holatini tushuntiring va notanish shaxslar qanday to'lovlarni amalga oshirganligini aniq aytib bering.

2-qadam. Baxtsiz yozishmalar va qo'ng'iroqlarning skrinshotlarini oling, barcha raqamlar va suhbat vaqtlarini hujjatlashtiring.

3-qadam. Huquqni muhofaza qilish organlariga murojaat qiling. Buni shaxsan, eng yaqin filialda yoki ichki ishlar vazirligining saytida elektron shaklda amalga oshirish mumkin.

Har ehtimolga qarshi ichki ishlar xodimlarining telefonlarini eslatamiz:

Navbatchi qism - 102.

Ishonch telefoni -1102.

Sayyohlar uchun -1173.

Ariza quyidagilardan tashkil topgan bo'lishi kerak:

• to'liq ismingiz, yashash manzilingiz, telefoningiz, elektron pochta manzilingiz;
• mablag'lar o'g'irlangan yoki noto'g'ri o'tkazilgan karta yoki hisob raqami (bankni ko'rsatgan holda);
• karta raqami, hisob raqamlari, telefon raqami va firibgarlarning boshqa tafsilotlari (agar ular sizga ma'lum bo'lsa);
• firibgarlarning barcha saqlanib qolgan kontaktlari (telefonlar, pochta manzillari ,sayt manzillari, ijtimoiy tarmoqlardagi guruhlar, Telegram kanallari va boshqalar);
• vaziyat ta'rifi. Butun voqeani iloji boricha batafsilroq aytib bering: firibgarlar sizni qanday topishdi (yoki siz ularni), sizga qanday bitim va'da qilingan, qancha pul yo'qotgansiz, hamma narsa qachon sodir bo'lgan va hokazo. Olingan skrinshotlarni va voqea bilan bog'liq barcha hujjatlarni ilova qiling: soxta shartnomalar va litsenziyalar, firibgarlarning sayti va sahifalarining rasmlari, bank ko'chirmalaringiz, o'tkazmalar haqida cheklaringiz.

Qanchalik ko'p ma'lumot bersangiz va tez murojaat qilsangiz, huquqni muhofaza qilish organlari o'g'rilarni topish ehtimoli shunchalik yuqori bo'ladi.

4-qadam. Pasportingiz bilan bankka tashrif buyuring va operatsiyaga e'tiroz bildirish va pulni qaytarish to'g'risida ariza yozing. Xodimlar bilan aloqada bo'lishingiz kerak bo'lgan juda murakkab va uzoq jarayon boshlanadi. Uning qanchalik muvaffaqiyatli bo'lishi ko'p jihatdan bank qoidalari va shartlariga bog'liq. Qaror haqida sizga taxminan bir oy ichida ilova yoki SMS orqali xabar beriladi.

5-qadam. Tergovchiga firibgarlardan yetkazilgan zararni qoplash to'g'risida fuqarolik da'vosini yuboring (agar ish qo'zg'atilgan bo'lsa va siz jabrlanuvchi deb topilgan bo'lsangiz). Agar sizdan o'g'irlangan pul davolanish yoki jarrohlik amaliyotiga sarflanishi kerak bo'lgan bo'lsa, buni aniq ko'rsatib. Bunday holda, siz ma'naviy zararni qoplashni talab qilishga haqlisiz.

Ammo shuni yodda tutish kerakki, fuqarolik da'vogari firibgarlar qo'lga olingandan keyingina tovon pulni olishi mumkin, ularning mol-mulki musodara qilinadi va ular o'zlari sud orqali aybdor deb topiladi.

Aytgancha, siz jamoaviy da'vo yordamida ishni tergov qilishni tezlashtirishingiz mumkin. Ijtimoiy tarmoqlar va Telegram kanallarida baxtsizlik sheriklarini qidirishga harakat qiling - ehtimol faqatgina siz kiber firibgarlikning ma'lum bir sxemasining qurboniga aylanmagansiz. Agar bir xil shubhali Internet-loyihadan jabrlangan yigirma kishi to'plansa, bu jamoaviy da'vo uchun asos bo'ladi.

6-qadam. Sabr-toqatli bo'ling va sud jarayoni va tergov yakunlanishini kuting.

Firibgarlardan himoyalanish bo'yicha maslahatlar

Xulosada, skamerlar qurboni bo'lmaslikka yordam beradigan yana bir nechta maslahatlarni qo'shamiz.

Mustahkam parollardan foydalaning. Mobil bankda ro'yxatdan o'tishda oddiy parollarni ishlatmang (12345, qwerty va boshqalar). SMS orqali parolni o'zgartirishda qo'shimcha tasdiqlashni yoqing va hech qachon bu ma'lumotlarni hech kimga, hatto bank xodimiga ham aytmang. Biroq, xodimlar ularni hech qachon so'ramaydilar – buni ham yodda tutish kerak.

Antivirus dasturlari va yangilanishlaridan foydalaning. Yaxshi antivirus spam va fishing elektron pochta xabarlaridan himoya qilishini aytib o'tgan edik. Ammo u shubhali SMS, soxta Push-bildirishnomalar va karta ma'lumotlarini o'g'irlaydigan boshqa dasturlarni ham ushlaydi. Umuman olganda, bu masalada tejash yaxshi emas. Skamerlar deyarli har kuni o'g'irlashning yangi usullarini ixtiro qilganligi sababli, himoyani muntazam ravishda yangilab turish kerak.

Ehtiyotkorlik va hushyorlik. Agar shubhali qo'ng'iroq bo'lsa, sog'lom skeptitsizmni saqlang va vaziyatni tushunmaguningizcha hech qanday harakat qilmang. Suhbatdoshingizdan uning ismi nima ekanligini, "bank" da qanday lavozimni egallashini va bu ma'lumotni qanday tasdiqlashi mumkinligini xotirjamlik bilan so'rang. Odatda, ushbu bosqichda firibgarlarning ovozida ishonch yo'qoladi yoki darhol go'shakni qo'yadilar. Ammo eng yaxshisi – agar sizning kartangiz ma'lumotlari haqida gapiradigan bo'lsa, shunchaki suhbatni davom ettirmang.