Xabaringiz bo‘lmagan kredit va muddatli to’lov: bu qanday sodir bo'lishi mumkin va nima qilish kerak

Firibgarlar sizning nomingizdan moliyaviy majburiyatlarni qanday rasmiylashtirishi va bunday harakatlardan himoyalanish uchun qanday choralar ko'rish kerakligini tushunib olamiz.

Oydin yaxshi kayfiyatda uyg'ondi va har doimgidek o'zi va rafiqasi Aida uchun nonushta tayyorlashni boshladi. Yigitni ovqat pishirishdan muddatli to'lov xizmatidan qilingan telefon qo'ng'irog'i chalg'itdi. Xizmat xodimi bir oy oldin Oydin maishiy texnikani muddatli to'lovga sotib olganini va hozir birinchi to'lov muddati kelganini esladi. Oydin hayron bo'ldi: u bunday harsa xarid qilmagan edi. Mutaxassis to'lov ID-karta bo'yicha amalga oshirilganligini aytdi. Ammo erkak bir oy oldin uni yo'qotgan va allaqachon yangisini olishga ulgurgandi. Firibgarlik qurboniga aylanganini anglagan Oydin shaxsiy kartasi yo'qolganligini tasdiqlab, to'lov xizmatiga murojaat qildi va vaziyatni o‘rganishni talab qildi. Oydin bilan birgalikda firibgarlar sizning roziligingizsiz qanday qilib to'lashi va kredit olishi mumkinligini bilib olamiz va bunga yo'l qo'ymaslik bo'yicha maslahatlar beramiz.

Haqiqatdan ham men bilmagan holda nomimga biror nima rasmiylashtirish mumkinmi?

Ha, mumkin. Yangi texnologiyalarning rivojlanishi bilan shaxsiy ma'lumotlaringizni yashirish deyarli imkonsiz bo'lib qoladi. Shubhasiz, hech bo'lmaganda bir marta onlayn xizmatlardan foydalangansiz yoki internet-do‘kondan uyga yetkazma buyurgansiz. Ushbu xizmatlardan birini olish uchun shaxsiy ma'lumotlaringiz — telefon raqamingiz, ismingiz, ID kartangiz ma'lumotlari va hatto bank kartangiz ma'lumotlarini kiritishingiz kerak. Natijada, sizning ma'lumotlaringiz insofsiz odamlarning qo'liga tushib bo'lishi mumkin. Masalan, identifikator kartasini skanerlash orqali yovuz niyatli odamlar mikromoliya tashkilotiga murojaat qilishlari va boshqa birovning nomiga kredit olishlari mumkin. Yoki muddatli to'lov xizmatlaridan foydalanishlari va uni boshqa odamning hujjatlari asosida rasmiylashtirishi  mumkin.

Ba‘zan shaxsiy ma'lumotlarni firibgarlarga egasining o'zi berib qo‘yadi. Masalan, fishing veb-saytida (ishonchli bo‘lib ko'ringan firibgarlik sayti) bank kartasi raqamini kiritish yoki noma'lum shaxslarga pasport skanerini yuborish orqali kelajakda kartadan ruxsatsiz to'lovlar va sizning nomingizga noqonuniy ravishda berilgan kreditlarga duch kelishingiz mumkin.

Hech kim hujjatlarni yo'qotishdan himoyalanmagan va vijdonsiz shaxslar bunday holatlardan foydalanadilar. Shuning uchun, agar siz muhim hujjatlar, bank kartasi yoki telefon yo'qolganligini aniqlasangiz, darhol politsiya, bank bilan bog'laning va yo'qolgan hujjatingiz haqida xabar bering.

Firibgarlar buni qanday qilishadi

Aytaylik, firibgarlar shaxsiy ma'lumotlarni qo‘lga kiritishdi.  Qanday qilib ular boshqa birovning nomiga kredit yoki muddatli to'lovni rasmiylashtirishi mumkin? Darhaqiqat, moliyaviy tashkilotlarda mijozning shaxsini tekshirish tartib-qoidalari mavjud. Firibgarlar ishlatadigan hiylalari haqida gaplashamiz.

• Agar firibgar boshqa odamlarning hujjatlarini qo‘lga kiritgan bo'lsa,  u yerdagi fotosuratni soxtalashtirishi va uni o'ziniki bilan almashtirishi mumkin. Agar unda boshqa birovning imzosi namunasi bo'lsa,  jabrlanuvchining o‘rniga o‘zi hujjatlarga imzo chekishi mumkin. Ba'zan hatto mutaxassislar ham imzoning qay biri haqiqiy,  qaysinisi soxta ekanligini aniqlay olmaydilar.
• Firibgarlar ko'pincha o'g'irlangan hujjatlarning egasiga o'xshab ko‘rinish uchun grimdan foydalanadilar. Ular jabrlanuvchining fotosuratida bo'lgani kabi kiyim va soch turmagini tanlaydilar va ba'zida soxta hujjatlar bilan kredit olish uchun shunga o'xshash odamlarni jalb qiladilar.
• Ba'zida firibgarlar moliyaviy tashkilotlar xodimlarini o'z sxemalariga jalb qiladilar. Haq evaziga ular firibgarlarga mijozlarning shaxsiy ma'lumotlarini taqdim etadilar. Shuningdek, moliyaviy mutaxassislar ba‘zan ishiga loqaydlik ko‘rsatib, mijozning hujjatlari bo'yicha uning ishtirokisiz kredit yoki muddatli to'lov rejasini tuzadigan holatlar ko'p uchraydi. Masalan, firibgarlar o'zlarini hujjat egasining qarindoshlari deb tanishtiradilar va kasallik sababli shaxsan o‘zi kela olmasligini aytib, kredit rasmiylashtirishni so'rashadi. Qonunga ko'ra, bu qat'iyan man etiladi.

Shuningdek, firibgarlar jabrlanuvchining shaxsiy bank hisob raqamidan foydalanishlari mumkin. Va moliyaviy mahsulotni masofadan turib ham, odam bilmasdan rasmiylashtirishi mumkin.

Oqibatlari qanday bo'lishi mumkin

Agar kredit yoki muddatli to'lov rejasi siz bilmagan holda sizga rasmiylashtirilgan bo'lsa, oqibatlari juda jiddiy bo'lishi mumkin. Firibgarlarning qurboni bo'lganingizni isbotlamaguningizcha, bank yoki boshqa moliya tashkilotlari sizni to'lovlar uchun javobgar deb bilishadi va  shartnoma shartlariga muvofiq to'lashni talab qilishadi.

Agar sizning nomingizga berilgan kredit yoki muddatli to'lov rasmiy ravishda firibgarlik deb topilmasa va siz uni to'lay olmasangiz yoki bekor qila olmasangiz,  qora ro'yxatga tushib qolish xavfini tug'dirasiz. Bu shuni anglatadiki, siz kelajakda bu mahsulotlarni boshqa rasmiylashtira olmaysiz. Bundan tashqari, kredit tashkiloti mijozdan zararni qoplash uchun sudga murojaat qilishi mumkin.

Agar nomimga kredit rasmiylashtirilgan bo‘lsa, nima qilish kerak

Agar siz uchinchi tomon harakatlarining qurboni bo'lganingizni aniqlasangiz, darhol  militsiya va bankka ariza bilan murojaat qiling, shuningdek mahsulot rasmiylashtirilishiga aloqador emasligingiz to'g'risida barcha mumkin bo'lgan dalillarni taqdim eting. Masalan, yo'qolgan hujjatlar yoki telefon to'g'risidagi ariza, kredit olish yoki to'lash kunida boshqa shaharda bo'lganingizni ko'rsatadigan ma'lumotlar. Firibgarlar sizning nomingizdan tashrif buyurgan tashkilotdan videokuzatuv ma'lumotlarini so'rang. Oydin shunday qildi.

Siz davlat xizmatlari my.gov.uz veb-saytida "kredit tarixini olish" bo'limida qaysi kredit mahsulotlarini ro'yxatdan o'tkazganingizni bilib olishingiz mumkin. Har qanday fuqaro ko'chirma ma'lumot olishi mumkin. Xizmat narxi 15300 so‘mni tashkil qiladi (2024 yil mart oyi holatiga 0.045 BHM), lekin bir yilda bir marta bepul taqdim etiladi. Kredit tarixi bir necha ish kuni ichida so'rov bo'yicha taqdim etiladi. Unda barcha kreditlar, kechiktirilgan va to'lanmagan holatlar, kredit ta'tillari to'g'risidagi ma'lumotlar va kreditlash sohasiga tegishli boshqa ma'lumotlar aks ettiriladi.

Shaxsiy ma'lumotlarni almashish har doim xavflimi?

Ba'zan baribir ham maxfiy ma'lumotlarni ulashishimizga to‘g‘ri keladi, masalan, bank xodimlari bilan muloqot qilganda yoki tovarlarni muddatli to‘lovga sotib olayotganda.

Ma'lumotlarning sizib chiqishi bilan bog'liq xavf-xatarlarni anglagan zamonaviy kompaniyalar o'z mijozlari xavfsizligiga jiddiy yondashadi va firibgarlikka qarshi choralarni kuchaytirish choralarini ko'rmoqda. Bu nafaqat foydalanuvchilarni himoya qilishga yordam beradi, balki kompaniya obro'sini saqlab qoladi.

Kredit rasmiylashtirayotganda kompaniyalar bir vaqtning o'zida bir nechta tekshirish usullaridan foydalanadilar: ular taqdim etilgan ma'lumotlarni turli tizimlarda solishtiradilar, ro'yxatdan o'tgan raqamingizga SMS orqali tasdiqlash kodini yuboradilar, biometrik ma'lumotlar, masalan, MyID orqali mijozning shaxsini aniqlaydilar, va albatta, shaxsiy imzo talab qilinadi. Bunday ko'p bosqichli tekshirish tizimi bilan firibgarlarda o'zini boshqa shaxs sifatida ko'rsatishning imkoni deyarli qolmaydi.

Uzum Nasiya mijozlar xavfsizligini qanday ta'minlaydi

Uzum Bankning o'z  Uzum Nasiya muddatli to'lov xizmati mavjud bo'lib, u mijozlarning shaxsiy ma'lumotlari daxlsizligini kafolatlaydi. Biz Uzum Marketning moliyaviy xizmatlarni rivojlantirish departamenti rahbari Inna Abayeva bilan xizmat qanday ishlashi va uning mijozlari begonalar muddatli to‘lov rasmiylashtirishidan qanday himoyalanganligi haqida suhbatlashdik.

"Uzum Nasiya muddatli to’lov limitini rasmiylashtirish faqat mijozning shaxsiy ishtirokida amalga oshiriladi, chunki ro'yxatdan o'tish vaqtida uning fotosuratini maxsus vakolatli ilovada olish kerak. Ilovadagi xodimning har bir harakati mijozning telefon raqamiga keladigan SMS-kod bilan tasdiqlanadi. Faqat uni dasturga kiritgandan so'ng, muddatli to’lovni rasmiylashtirishni davom ettirish mumkin.

Mijozning ishtirokisiz muddatli to‘lov limitini berish mumkin emas. Onlayn rejimda mijozning fotosurati my.gov.uz tizimda qayd etilgan ma'lumotlar, shu jumladan shaxsiy guvohnoma va telefon raqami bilan tekshiriladi. Agar qandaydir ma'lumotlar mos kelmasa, tizim muddatli to’lov limitini ro'yxatdan o'tkazish mumkin emasligi va qayta urinish uchun kiritilgan ma'lumotlarning to'g'riligini tekshirish kerakligi haqida xabar beradi.

Shunday qilib, birovning hujjatlarini qo‘lga kiritgan begona odam uchun muddatli to‘lov limitini berish mumkin emas. Uzum Nasiyaning muddatli to‘lov limiti yordamida mahsulotlarni xarid qilish mijozning ilovasida shartnoma tuzish orqali amalga oshiriladi, bunda mijoz SMS-kodni  kiritadi, o'z imzosini qoldiradi  va MyID biometrik identifikatsiyasidan o'tadi. Mabodo firibgar mijozning telefonini egallab olgan bo'lsa ham, u boshqa birovning nomidan shartnoma ham tuza olmaydi,  tovarlarni ham qabul qila olmaydi, chunki ko‘p bosqichli identifikatsiyadan o'tolmaydi.

Shu bilan birga, savdo amalga oshirilayotgan kompaniyaning xodimi mijozning ma'lumotlari va fotosuratlarini shartnomada ko'rsatilgan ma'lumotlar bilan tekshiradi va ma'lumotlar to‘g‘ri kelgandagina mahsulotni beradi.»

Inna Abayeva, Uzum Market moliyaviy xizmatlarni rivojlantirish departamenti rahbari

Qanday qilib firibgarlarning qurboniga aylanmaslik mumkin

Hech kim erta tongdan telefoniga olmagan krediti uchun to'lovni amalga oshirishni talab qiladigan SMS-xabarni kelishini xohlamaydi. Oydinning hikoyasi muvaffaqiyatli yakunlandi: erkak o'zining daxlsizligini isbotlashga muvaffaq bo'ldi va uning nomiga rasmiylashtirilgan muddatli to'lov bekor qilindi. Bunday vaziyatga tushmaslikka yordam beradigan asosiy xulosalarni tuzamiz:

• Hech qachon shaxsiy ma'lumotlaringizni notanish odamlarga bermang. Hujjat skanerlarini yoki bank karta ma'lumotlarini elektron pochta yoki messenjerlar orqali yubormaslikka harakat qiling. Firibgarlar sizning hisoblaringizni buzishi va shaxsiy ma'lumotlaringizga ega bo'lishi mumkin.
• Har doim shaxsiy hujjatlar va telefoningizni tekshiring. Hech qachon ularni qarovsiz qoldirmang. Birov telefoningizni olib, barcha ilovalarga kira olmasligi uchun telefonda murakkab parol o'rnatilgan bo'lishi kerak.
• Kredit tarixingizni muntazam tekshirib turing. Bepul xizmat bo'lmasa-da, bu sizni katta moliyaviy yo'qotishlar va stressdan qutqarishi mumkin.

Mabodo nomingizga kredit yoki muddatli to'lov rasmiylashtirib qo‘ygan bo'lishsa, iloji boricha tezroq militsiya va tegishli moliya tashkilotiga murojaat qiling. Ushbu vaziyatni e'tiborsiz qoldirmang: sizning aybsizligingiz to'g'risida dalillarni olishdan oldin bank kredit qonuniy ravishda berilgan deb hisoblaydi va uni to'lash uchun barcha javobgarlik sizga tegishli bo'ladi. Tasdiqlangan muddatli to'lov xizmatlaridan foydalaning, chunki ular mijozlarning shaxsiy ma'lumotlari xavfsizligini ta'minlaydi va qulay shartnoma shartlarini taklif qiladi.