Valyuta ayirboshlash: o’z pulingizni yo'qotmaslik uchun nimani bilish kerak

Valyutani sotib olish va sotishda o'zingizni muammolardan qanday himoya qilish kerakligini va bunday operatsiyalarda nimani bilish kerakligini aytamiz.

Zuhra va Tohir turmush o'rtoqlar Yevropaga sayyohlik safariga jo'nashmoqchi. Ular allaqachon sumkalarini yig'ib, qarindoshlaridan bolalarga qarashni so'rashgan va barcha hujjatlarni tayyorlashgan. Ular qilishlari kerak bo'lgan oxirgi narsa, — valyutani almashtirish, chunki Yevropa ittifoqi mamlakatlarida to'lov uchun yevro qabul qilishadi. Tohir har doim ko'chada valyutani almashtiradi va faqat ko'chada eng foydali kurslarni o'zgartirganiga ishonadi. Ammo uning rafiqasi Zuhra bankda valyuta ayirboshlashni talab qilmoqda: bu shunday ishonchliki, eski kupyuralarni o'tkaza olishmaydi. Zuhra eriga norasmiy ayirboshlash shaxobchalarida operasiyalar qanday xavfli ekanligini va valyuta ayirboshlash operatiyalarida o'zingizni qanday qilib muammolardan himoya qilishingiz mumkinligini tushuntirishga qaror qildi.

Valyuta almashinuvi qanday tartibga solinadi

Chet el valyutasi ishtirokidagi bitimlarni amalga oshirish bir nechta qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. Ulardan ba'zilarini sanab o'tamiz.

Chet el valyutasi operatsiyalarida ishtirok etish tartibini belgilaydigan asosiy qonun, — 2019-yil tahririda “Valyutani tartibga solish to'g'risida”. Qonunda hisob-kitoblar tartibini tartibga soluvchi, valyuta bilan ruxsat etilgan operatsiyalar ro'yxatini belgilaydigan, shuningdek, valyuta operatsiyalari paytida mamlakat rezidentlari va norezidentlarining huquqlarini sanab o'tadigan bandlar mavjud.

2020-yilda O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan Boshqaruv qarori bilan “O‘zbekiston Respublikasida valyuta operatsiyalarini amalga oshirish qoidalari” tasdiqlandi. Ushbu qoidalar chet el banknotalarining tashqi ko'rinishiga qo'yiladigan talablarni tartibga soldi, shuningdek, chet el banknotalariga yetkazilgan zararning maqbulligi mezonlarini belgilab berdi.

Qaysi valyutani ayirboshlash mumkin

O'zbekistonning deyarli barcha moliya muassasalarida yevro va AQSh dollari ishtirokida ayirboshlash operasiyalari amalga oshirilmoqda. Ko'p banklar va ayirboshlash shaxobchalarida Britaniya funt sterlingi, Shveysariya franki, Yaponiya iyeni, Xitoy yuani, Rossiya rubli yoki qozoq tenge kabi valyutalarni sotib olish va sotish mumkin. Agar siz kamyob valyutani almashtirmoqchi bo'lsangiz, bank bilan oldindan bog'laning va bunday operasiyani amalga oshirish imkoniyatini bilib oling. Shuni unutmangki, kamyob valyutalarda bank siz uchun unchalik foydali bo'lmagan kursni belgilaydi.

O'zbekiston qonunlariga ko'ra, milliy valyuta, so'm bitim valyutalaridan biri bo'lishi shart emas. Siz bir chet el valyutasini boshqasiga muammosiz almashtirishingiz mumkin — masalan, dollarni yuanga yoki funt sterlingni yevroga. Ammo bu holda siz albatta valyuta kursidan mamnun bo'lmaysiz: almashinuvda eng katta foyda olish uchun mamlakatning milliy valyutasi ishtirok etishi kerak.

Valyutani qayerda ayirboshlash mumkin

Chet el valyutasini xavfsiz ayirboshlash mumkin bo'lgan asosiy nuqtalar tijorat banklari, shuningdek rasmiy valyuta ayirboshlash shaxobchalari hisoblanadi. Mehmonxonalarda ham valyutani ayirboshlash mumkin, ammo bu holda kurs bankka qaraganda ancha past bo'ladi va operatsiya uchun komissiya to'lash kerak bo'ladi.

Valyuta kurslari har kuni ertalab, oldingi kunning oqshomida Markaziy bankning rasmiy kurslari e'lon qilinganidan keyin o'zgaradi. Agar valyuta kursi kun davomida kuchli o'zgarib tursa, u holda valyuta ayirboshlash shaxobchalaridagi kurs keyingi kunni kutmasdan o'zgarishi mumkin. Maslahat bilan bo'lishamiz: eng yaxshisi, valyutani ayirboshlashga borish kunning birinchi yarmida, tushlikdan oldin, chunki tushdan keyin kurs yomonlashishi va valyuta tugashi mumkin. Faqat rasmiy ayirboshlash shoxobchasi bilan bitim tuzganingizda, sizga buzilmagan veksellar berilishiga amin bo'lishingiz mumkin.

So'nggi bir necha yil ichida, ayniqsa koronavirus pandemiyasidan keyin, naqd pulsiz valyuta ayirboshlash usullari faol rivojlanmoqda. Ayni paytda O'zbekistonning deyarli barcha yirik banklari, shu jumladan Uzum Bank ham mobil ilovada so'mni xorijiy valyutaga ayirboshlash imkoniyatini taqdim etmoqda. Shuni esda tutish kerakki, valyuta sizning hisobingizda elektron shaklda paydo bo'ladi, ammo uni naqd pulda hisobdan chiqarish uchun esa siz bankka komissiya to'lashingiz kerak bo'ladi.

Valyuta kursining keskin ko'tarilishi tufayli sayohatdan oldin stressni boshdan kechirmaslik ham mumkin, valyutada bank hisob raqamini ochish va unga bog'langan valyuta kartasini olish mumkin. Kapitalbank mijozlari uchun Visa va Mastercard to'lov tizimlarining valyuta kartalari mos ravishda AQSh dollari va yevroda mavjud. Bunday kartalar bilan boshqa mamlakatlarga sayohatlarda to'lash juda qulay — xaridlarni to'lashda valyutani konvertasiya qilish kursi siz uchun yanada yoqimli bo'ladi.

Kapitalbankda Visa Gold so'm kartasi ham mavjud. U bilan chet elda to'lash mumkin, konvertasiya esa operatsiya vaqtida kichik komissiya bilan avtomatik ravishda amalga oshiriladi. Undan naqd valyuta ham yechish mumkin.

Xususiy savdogarlarda ayirboshlash nimasi bilan xavfli?

Sizni ko'cha pul almashtirgichlari va bozordagi «ishonchli joylar» kursi qanchalik jalb qilsa ham, vasvasaga tushmang. Agar siz xususiy savdogarlar bilan muomala qilsangiz, unda siz o'zingizni va mablag'laringizni ko'plab xavf-xatarlarga duchor qilasiz.

Birinchidan, norasmiy almashtirgichlar orqali olingan banknotlarning haqiqiyligiga hech qanday kafolat yo'q. Ko'chalarda pul almashtiradigan ko'plab odamlar, keyinchalik olingan ba'zi kupyuralari soxta ekanligini aniqlashadi. Soxta dollarlarni olish xavfi ayniqsa yuqori — bular soxtalashtirish uchun qalbaki pul ishlab chiqaruvchilar orasida eng keng tarqalgan.

Ikkinchi xavf — bu ayirboshlash kursi va to'lovlarning shaffofligi. Vijdonsiz almashtiruvchilar e'lon qilingan kursdan boshqa kursni qo'llashlari va yashirin komissiyalarni belgilashlari mumkin. Operatsiyadan rad etilgan taqdirda, ular ikkala operatsiya uchun ham ikki baravar to'lovni ushlab qolish orqali, dastlabki summani qaytarishlari mumkin.

Ko'cha almashtiruvchilari va pul almashtirgichlari bilan aloqa qilishda sizni kutayotgan uchinchi noqulaylik — bu eskirgan, shikastlangan va eski kupyuralar. O'zbekistonda valyuta operatsiyalari paytida zarar uchun naqd pulni va begona yozuvlar va belgilar mavjudligini yaxshilab o'rganish odat tusiga kiradi, chunki barcha buzilgan kupyuralar, shuningdek eski seriyali banknotalar to'lov uchun qabul qilinmaydi. Ko'chada pulni, sizning fikringizcha, bankdan ko'ra foydaliroq yo'nalishda o'zgartirib, eski kupyuralar pachkasiga ega bo'lish mumkin, ular keyinchalik hech qaerda qabul qilinmaydi.

Valyuta ayirboshlash paytida harakatlar checklist'i

Va nihoyat, stress va moliyaviy yo'qotishlarsiz valyutani ayirboshlashga yordam beradigan harakatlar tartibini shakllantiramiz:

1. Faqat rasmiy ayirboshlash shaxobchalaridan foydalaning: agar shubhangiz bo'lsa, xodimdan sizga Markaziy bankning valyuta operatsiyalarini amalga oshirish uchun litsenziyasini ko'rsatishini so'rang.
2. Valyutani almashtirishga borishdan oldin, ma'lum bir nuqtada bitim shartlarini o'qing: joriy kun uchun valyuta kursi, shuningdek komissiya miqdori.
3. Bir vaqtning o'zida katta miqdordagi mablag'ni almashtirmaslikka harakat qiling: valyuta ayirboshlash shaxobchalari atrofida fuqarolarni kuzatuvchi jinoyatchilar bo'lishi mumkin.
4. Operatsiyani amalga oshirgandan so'ng, sizga chek berishni so'rashni unutmang. Agar bitimdan keyin sizni aldagan yoki soxta banknotalar berilgan bo'lsa, sizda ma'lum bir joyda operatsiyani isbotlovchi hujjat bo'ladi.
5. Olingan kupyuralar va tangalarni almashtirgandan so'ng kassir oldida diqqat bilan qayta hisoblashni unutmang. Bu sizning hushyorligingizni va valyuta ayirboshlash shaxobchasini aldash niyatingiz yo'qligini ko'rsatadi.
6. Qo'llaringizga kupyuralarni olishdan oldin ham, ularning to'g'ri ko'rinishini vizual ravishda tekshiring: agar ba'zi kupyuralarda muhim zarar borligini sezsangiz, kassirdan ularni almashtirishni so'rang.

Va esda tutingki, bank yoki ayirboshlash shaxobchasiga qo'yilgan barcha da'volar faqat bitim amalga oshirilgandan so'ng va ayirboshlash oynasidan chiqmasdan ifodalanishi mumkin. Agar siz tashqariga chiqsangiz va keyin valyutada biror narsa noto'g'ri ekanligini sezsangiz, — adolatni tiklash uchun qaytib kelganingizda, sizning talablaringiz qondirilishi dargumon. Bitim yopiq deb hisoblanadi.