SWIFT-o‘tkazma nima va u qanday ishlaydi

Agar sizga bir mamlakatdan boshqasiga pul o‘tkazish kerak bo‘lsa, SWIFT tizimidan foydalanish mumkin. Uning qanday ishlashini tushuntirib beramiz.

SWIFT nima

SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications) — bu xalqaro banklararo to‘lov xabarlarini uzatish tizimi.

Ushbu tizim jismoniy va yuridik shaxslarga boshqa mamlakatga pul o‘tkazishda yordam beradi. Masalan, ota-onalar Chexiyadagi talaba o‘g‘liga pul yuborishlari mumkin, tadbirkor esa Xitoydan buyurtma qilingan tovarlarni to‘lashi mumkin.

Shu bilan birga, pulning o‘zi SWIFT orqali o‘tkazilmaydi, faqatgina pul o‘tkazish so‘rovlari kiritilgan xabarlar yuboriladi. Oddiy qilib aytganda, bu messenjer, faqat shaxslar uchun emas, balki banklar (va SWIFTga ulangan boshqa tashkilot va kompaniyalar) uchun.

Bunday messenjerdagi xabarlar har doim standartlarga muvofiq qat'iy ravishda bitta formatda yoziladi, shunda banklar olingan ma'lumotlarni iloji boricha tez va xatosiz qayta ishlashlari va pul o‘tkazmalarini amalga oshirishlari mumkin.

Bundan tashqari, SWIFT nafaqat o‘tkazmalar to‘g‘risidagi ma'lumotlarni saqlaydi va uzatadi, balki uni shifrlaydi, bu firibgarlik va tizimni buzib kirish xavfini kamaytiradi.

Shunday qilib, SWIFT— to‘lov tizimi emas va u plastik bank kartalariga bog‘lanmagan. Visa, Mastercard yoki Rossiyaning "Золотая корона" kabi to‘lov tizimlaridan farqli o‘laroq, ular SWIFTdan mustaqil ravishda ishlaydi.

Umuman olganda, agar SWIFT tizimi mavjud bo‘lmaganida ham, banklar baribir ma'lumot uzatishi va o‘zaro operatsiyalarni amalga oshirishi mumkin bo‘lardi. Faqat boshqa aloqa kanallari orqali, hattoki o‘sha telefon qo‘ng‘iroqlari orqali ham. Bu ancha uzoqroq, noqulayroq, xavfliroq va ehtimol vositachilar orqali (shuning uchun qimmatroq) bo‘lardi.

SWIFT qanday ishlaydi

Yuqorida aytib o‘tganimizdek, SWIFT mamlakatlar o‘rtasida pul o‘tkazmaydi, chunki u allaqachon kerakli mamlakatda va kerakli qabul qiluvchi bankda turibdi. Jo‘natuvchining ko‘rsatmasi bilan pul faqat oluvchining hisob raqamiga o‘tkaziladi.

Ya'ni, turli mamlakatlardan kelgan banklar hamkorlik qilishga qaror qilsa, ular bir-birlari bilan muxbirlik hisobvaraqlarini ochadilar va ularga oldindan pul qo‘yadilar. Shundan so‘ng, ushbu hisobvaraqlardan pul mijozlarning hisob raqamlariga o‘tkaziladi.

Masalan, o'zbekistonlik Sardor Chexiyadagi Madinaga 500 ming so‘m o‘tkazmoqchi. Buning uchun u bu pulni O‘zbekiston A bankiga o‘tkazadi va Madina hamda Chexiyadagi B bankning ma'lumotlarini qoldiradi.

Shundan so‘ng, A banki SWIFT orqali B bankiga muxbirlik hisobvarag‘idan kerakli miqdorni  chiqarish bo‘yicha ko‘rsatma bilan xabar yuboradi. Xabarda A bankining ma'lumotlari (shu jumladan, tizimga qo‘shilganda har bir bank oladigan SWIFT kodi), Sardorning hisob raqami, pul o‘tkazmasi miqdori, Madinaning hisob raqami ko‘rsatilgan bo‘ladi.

B banki xabarni oladi, barcha ariza ma'lumotlarini tekshiradi. Agar xabar noto‘g‘ri yozilgan bo‘lsa, u A bankiga qaytadi, agar hamma narsa to‘g‘ri bo‘lsa, B banki A bankining muxbirlik hisobvarag‘idan Madinaning shaxsiy hisob raqamiga 500 ming so‘m o‘tkazadi.

Natijada Sardorning pullari aslida O‘zbekiston bankida qoldi, Madinaning pullari esa Sardor pul o‘tkazmasidan oldin Chexiyada bo‘lgan. Buning sababi shundaki, banklar hamkorlik boshlanganda, darhol bir-birilarining muxbirlik hisobvaraqlarini ochdilar va ularga ma'lum miqdorlarni qo‘ydilar, chunki har safar kichik to‘lovlarni o‘tkazish juda qiyin va uzoq davom etadi.

SWIFT tizimi orqali siz turli xil valyutalarda pul o‘tkazmalari to‘g‘risida ma'lumot uzatishingiz mumkin. Asosiysi, pul o‘tkazmalarida ishtirok etadigan banklar bunday valyutalar bilan ishlashi kerak.

SWIFTning afzalliklari

SWIFT tizimi banklar va kompaniyalar uchun ham, shaxslar uchun ham bir qator afzalliklarga ega.

O‘tkazmalarning tezligi. SWIFT bitim ishtirokchilari turli banklar, mamlakatlar va vaqt zonalaridan bo‘lsa ham, pul o‘tkazmalarini qayta ishlash va amalga oshirish vaqtini sezilarli darajada qisqartiradi.

Xavfsizlik. Tizimda uzatiladigan har bir xabar shifr bilan himoyalangan va a'zolar tizimga kirishda ko‘p darajali autentifikatsiyadan o‘tadilar. Bu xakerlik, ma'lumotlarni o‘g‘irlash va firibgarlarning tizimga kirish xavfini kamaytiradi.

Xabarlarni standartlashtirish. Tizimda uzatiladigan xabarlarning yagona formati va tuzilishi turli mamlakatlar va qit'alardagi banklarga bir-biri bilan osongina hamkorlik qilish imkonini beradi.

Avtomatlashtirish. Pul o‘tkazish texnologiyasi mukammal ishlab chiqilgan, barcha qadamlar aniq belgilangan. Bu mijozlarga ham, banklarga ham ortiqcha qog‘ozbozliksiz ishlashga imkon beradi.

O‘tkazmalarning shaffofligi. Yagona formatdagi xabarlar va ma'lumotlar almashinuvining aniq tuzilishi nafaqat xato va tushunmovchilik xavfini kamaytiradi, balki operatsiyalarni yanada shaffof qiladi. Bu tizim a'zolari o‘rtasida ishonchni saqlashga yordam beradi.

O‘tkazma miqdori bo‘yicha cheklovlar yo‘q. SWIFT tizimida amalga oshirilayotgan operatsiyalar uchun summa bo‘yicha cheklovlar mavjud emas va bu yuridik shaxslar uchun muhimdir. Xuddi shu "Золотая корона"da o‘tkazmaning maksimal miqdori 600 000 rubl (taxminan 80,5 million so‘m)ni tashkil qiladi. Jismoniy shaxslarning shaxsiy o‘tkazmalari uchun bu muammo bo‘lmasligi mumkin, ammo bunday cheklangan tizim biznes va yirik o‘tkazmalar uchun tog‘ri kelmaydi.

Ishtirokchilar soni. SWIFT xalqaro pul o‘tkazmalari uchun eng ko‘p tan olingan va keng qo‘llaniladigan tizimlardan biridir. Dunyoning ko‘plab banklari (10 000 dan ortiq) va 200 dan ortiq mamlakatlarda kompaniyalar tizimning bir qismidir. Shuning uchun dunyoning deyarli har qanday mamlakatiga va aksariyat valyutalarga pul o‘tkazish muammo emas.

SWIFT alternativalari

SWIFT dunyodagi yagona (eng mashhuri bo‘lsa ham) to‘lov xabarlarini uzatish tizimi emas. Shunga o‘xshash tizimlar Xitoy, Rossiya, Yevropa Ittifoqi va boshqa mamlakatlarda mavjud. Ammo oddiy messenjerlar kabi tizimlardan foydalanish qulayligi ishtirokchilar soniga bog‘liq va SWIFT foydalanuvchilar orasida eng ko‘p sonlisi bo‘lib qolmoqda.

Xitoyda 2015-yildan beri CIPS (Cross-Border Interbank Payment System) tizimi mavjud.  100 ta davlatda 1200 dan ortiq tashkilot uning ishtirokchisiga aylandi. Ammo CIPS faqat Xitoy yuanlarida pul o‘tkazmalariga qaratilgan, shuning uchun u SWIFT kabi boshqa valyutalar va geografik hududlardagi operatsiyalar uchun universal emas.

Rossiyada 2014-yildan beri Moliyaviy xabarlarni uzatish tizimi (СПФС) mavjud. Uning ishtirokchilari Rossiya banklarining aksariyati, shuningdek, 12 mamlakatda 50 dan ortiq kompaniya bo‘ldi. Hammasi bo‘lib 400 dan ortiq foydalanuvchi.

Eronda 2019-yildan boshlab INSTEX (Instrument in Support of Trade Exchanges) tizimi faoliyat ko‘rsatayotgan edi. U Britaniya, Fransiya va Germaniya bilan birgalikda Eron bilan savdo qilish uchun tashkil etilgan. Ammo 2023-yilda tizim tugatildi, chunki Eron taklif qilingan bitimlarni to‘sib qo‘ydi.

Yevropa Ittifoqi 2008-yildan beri o‘zining SEPA (Single Euro Payments Area) tizimiga ega. Boshqa holatlarda bo‘lgani kabi, ushbu tizimda ham cheklovlar mavjud. Masalan, pul o‘tkazmalari faqat yevroda amalga oshiriladi va tizimga faqat Yevropaning 36 mamlakati ulangan. Shunday qilib, uni Yevropa Ittifoqidan tashqarida ishlatish mumkin emas.

Hindistonda ham 2001-yildan beri o‘z SFMS (Structured Financial Messaging System) to‘lov tizimi mavjud. Shuningdek, Buyuk Britaniyada FPS (Faster Payments Service) mavjud, ammo tizim faqat Britaniya banklari foydalanuvchilari uchun funtda pul o‘tkazmalari uchun mo‘ljallangan.

SWIFT tizimi haqida asosiy jihatlar

• SWIFT tizimi iloji boricha tez ishlaydi, chunki u aslida faqat ochiq muxbirlik hisobvarag‘idan pul olish uchun buyruqlarni o‘tkazadi.
• Bunday tizim iloji boricha xavfsiz, barcha algoritmlar yaxshi o‘ylangan va himoyalangan.
• SWIFT xalqaro pul o‘tkazmalarining eng mashhur tizimlaridan biri bo‘lib, u orqali deyarli har qanday mamlakatga pul yuborish mumkin.