Marja nima va uni qanday hisoblash mumkin: ta’rifi va formulasi

Marja va marjinallik nima? Ustama narx va rentabellikdan qanday farq qiladi? Qanday qilib marja va marjinallikni hisoblash biznesning samaradorligi va rentabelligini baholashga imkon beradi? Murakkab atamalarni sodda qilib tushuntiramiz.

Marja nima

Oddiy so‘zlar bilan aytganda, marja – bu kompaniyaning barcha xarajatlari qoplanganidan so‘ng qancha daromad qolishini aks ettiruvchi moliyaviy ko‘rsatkich. U kompaniya savdolarini sof foydaga aylantirishdagi samaradorligini namoyish etadi. Yanada sodda qilib aytganda, marja – bu xaridor uchun mahsulot narxi va sotuvchi uchun uning tannarxi o‘rtasidagi farq.

Marjinallik nima

Marjinallik — bu kompaniyaning savdosi daromad keltirishini baholash uchun qo‘llaniladigan ko‘rsatkich. U tovar yoki xizmatlarni ishlab chiqarish va sotish bo‘yicha o‘zgaruvchan xarajatlarni qoplaganidan keyin qolgan daromad foizini o‘lchaydi. Aslida, marjinallik daromadning qay qismini doimiy xarajatlarni qoplash va foyda olishga hissa sifatida qarash mumkinligini ko‘rsatadi.

Marja turlari

Biznes va moliya sohasida kompaniyaning moliyaviy ko‘rsatkichlarini baholash uchun har xil turdagi marjalar qo‘llaniladi. Har bir marja turi korxona faoliyatining turli jihatlarini tahlil qilishga yordam beradi.

Yalpi

Kompaniya o‘z mahsuloti yoki xizmatlarini bevosita ishlab chiqarish xarajatlarini qoplaganidan keyin qancha pul qolganligini bildiruvchi ko‘rsatkich. Yalpi marja ma'muriy va boshqa operatsion xarajatlarni hisoblashdan oldin biznes qanchalik foydali bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatadi.

Operatsion

Kompaniya bevosita ishlab chiqarish xarajatlarini va barcha operatsion xarajatlarni (xodimlarning ish haqi, ijara va boshqa ma'muriy xarajatlar) to‘laganidan so‘ng savdodan qancha pul qolishini aks ettiradi. Operatsion marja kompaniya umumiy xarajatlarini qanchalik samarali boshqarishi haqida tushuncha beradi.

Sof

Yakuniy daromadlilik ko‘rsatkichi bo‘lib, unda barcha mumkin bo‘lgan xarajatlar, shu jumladan soliqlar va qarzlar bo‘yicha foizlar hisobga olinadi. Sof marja kompaniyaning har bir ishlab topgan so‘midan sof daromadi qancha ekanligini ko‘rsatadi. Bu biznesning yakuniy moliyaviy muvaffaqiyatini aks ettiruvchi eng muhim ko‘rsatkichdir.

Bank marjasi

Bu atama bankning omonatlar bo‘yicha to‘laydigan foizlari va kreditlar bo‘yicha undiradigan foizlari o‘rtasidagi farqni tavsiflaydi. Bank marjasi bankning asosiy kreditlash va depozitlarni qabul qilish operatsiyalaridan qancha foyda olishini ko‘rsatadi. Bu bank samaradorligining asosiy ko‘rsatkichidir.

To‘lov qobiliyati marjasi

Sug‘urtada bu atama sug‘urta kompaniyasining aktivlari va majburiyatlari o‘rtasidagi farqni anglatadi, moliyaviy barqarorligini va sug‘urta qildiruvchilar oldidagi majburiyatlarini bajarish qobiliyatini namoyish etadi. To‘lov qobiliyati marjasi regulyatorlar va investorlar uchun muhim ko‘rsatkich hisoblanadi.

Erkin marja

“Forex” savdosi va boshqa moliyaviy bozorlarda erkin marja yangi pozitsiyalarni ochish yoki mavjudlarini saqlab qolish uchun ishlatish mumkin bo‘lgan savdo hisobidagi mavjud mablag‘lar miqdorini bildiradi. Bu hisobdagi mablag‘lar va joriy ochiq pozitsiyalar uchun bloklangan marja o‘rtasidagi farqdir.

Variatsion

Fyuchers va opsion bozorlarida qo‘llanilib, ochiq bitimlarning bozor qiymatidagi o‘zgarishlariga qarab, treyder hisobvarag‘iga qo‘shiladigan yoki undan ushlab qolinadigan mablag‘lar. Variatsion marja bitimning barcha tomonlarida mumkin bo‘lgan yo‘qotishlarni qoplashi uchun yetarli mablag‘ bo‘lishini ta'minlashga yordam beradi.

Nima uchun marja hisoblanadi

Marja va marjinallikni hisoblash biznes va investitsiyalarni boshqarishda bir nechta muhim funksiyalarni bajaradi. Kompaniyalar va investorlar bu moliyaviy ko‘rsatkichga e'tibor berishining asosiy sabablarini ko‘rib chiqamiz.

Daromadlilikni baholash

Marja biznes qanchalik foydali ekanligi haqida tushuncha beradi. Yalpi, operatsion va sof marjani hisoblash orqali kompaniyalar har bir savdodan qancha pul ishlashlarini va barcha xarajatlarini qoplaganidan keyin qanday foyda darajasini saqlab qolishini aniqlashlari mumkin.

Qiyosiy tahlil

Marjalar bir soha kompaniyalarining samaradorligini solishtirish imkonini beradi, hatto faoliyat ko‘lami farq qilsa ham. Marja va marjinallikni tahlil qilish orqali investor va menejerlar kompaniyaning raqobatchilarga nisbatan qanday ishlashini baholashlari va samaradorlikni baholash uchun standartlarni belgilashlari mumkin.

Boshqaruv qarorlarini qabul qilish

Marja ko'plab boshqaruv qarorlari, jumladan narx belgilash, yetkazib beruvchilarni tanlash, xarajatlar strategiyasini aniqlash va ishlab chiqarish quvvatini rejalashtirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Masalan, yalpi marja narxlarni oshirish yoki ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishni aniqlashga yordam beradi.

Rejalashtirish va prognozlash

Marjani hisoblash moliyaviy natijalarni rejalashtirish va prognoz qilishda yordam beradi. Kompaniyalar byudjetni tuzish, kelajakdagi daromadlarni prognozlash va xarajatlar tuzilishi yoki savdo strategiyasidagi o‘zgarishlarning potensial ta'sirini aniqlash uchun marja ma'lumotlaridan foydalanadilar.

Moliyaviy barqarorlikni nazorat qilish

Marja, shuningdek, kompaniyaning moliyaviy barqarorligini kuzatish uchun ham ishlatiladi. Misol uchun, operatsion marjaning pasayishi operatsion xarajatlarning oshishi yoki savdoning pasayishi haqida signal berishi mumkin, bu esa diqqat va tuzatish choralarini talab qiladi.

Marjinallik va marjani qanday hisoblash mumkin

Yuqorida ushbu ko‘rsatkichlar nima uchun mavjudligini va qanday vazifalarni bajarishini aniqladik. Endi marja va marjinallikni mustaqil ravishda qanday hisoblash mumkinligini bilib olamiz.

Marjani hisoblash

Marjani hisoblash formulasi oddiy, ammo bu qanday turdagi marjani hisoblash kerakligiga bog‘liq. Uchta asosiy turini ko‘rib chiqamiz – yalpi, operatsion va sof.

Yalpi marja

1. Savdodan tushgan umumiy daromadni aniqlang.
2. Ushbu summadan bevosita materiallar va ishlab chiqarish xarajatlarini o‘z ichiga olgan sotilgan mahsulot tannarxini (SMT) ayiring.
3. Bevosita ishlab chiqarish xarajatlari qoplangandan keyin qancha daromad qolishini bilish uchun olingan farqni umumiy daromadga bo‘ling.

Operatsion marja

1. Oldingi bosqichda olingan yalpi foydadan foydalaning.
2. Undan operatsion xarajatlarni, shu jumladan ma'muriy va savdo xarajatlarini, amortizatsiya va boshqalarni ayiring.
3. Barcha operatsion xarajatlarni qoplagandan keyin qancha daromad qolishini aniqlash uchun natijani umumiy daromadga bo‘ling.

Sof marja

1. Operatsion foydani aniqlashdan boshlang.
2. Soliqlar, qarz bo‘yicha foizlar va boshqa operatsion bo‘lmagan xarajatlar kabi qo‘shimcha xarajatlarni ayiring.
3. Olingan sof foydani umumiy daromadga bo‘ling. Bu barcha xarajatlar va majburiy to‘lovlar qoplanganidan keyin daromadning qay qismi qolishini ko‘rsatadi.

Marjinallikni hisoblash

Kompaniyaning marjinalligini ham hisoblash oson:

1. Umumiy daromadni aniqlang. Bu tovarlar yoki xizmatlarni sotishdan olingan pul miqdori.
2. O‘zgaruvchan xarajatlarni hisoblang. O‘zgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarish yoki savdo hajmiga qarab o‘zgaradi. Bular xom ashyo, bevosita mehnat (bevosita ishlab chiqarishda band bo‘lgan ishchilarning ish haqi), komissiya yig‘imlari va ishlab chiqarish hajmiga bevosita bog‘liq bo‘lgan boshqa xarajatlar bo‘lishi mumkin.
3. Umumiy daromaddan o‘zgaruvchan xarajatlarni ayirib tashlang. Umumiy daromad va o‘zgaruvchan xarajatlar o‘rtasidagi farq hissa marjasi deb ataladi. Bu marja doimiy xarajatlar va foydani qoplash uchun qancha mablag‘ qolganligini ko‘rsatadi.
4. Hissa marjasini umumiy daromadga bo‘ling. Bu marjinallik foizini beradi. U barcha o‘zgaruvchan xarajatlarni to‘lagandan keyin har bir ishlangan so‘mdan necha foiz qolishini va qanchasi doimiy xarajatlarni qoplash hamda foyda olish uchun ketishini ko‘rsatadi.

Formula bo‘yicha marjinallikni hisoblash misoli

Aytaylik, korxona 1 000 000 so‘m daromad oldi, uning o‘zgaruvchan xarajatlari esa 400 000 so‘mni tashkil etdi. Marjinallik quyidagicha hisoblanadi:

• Hissa marjasi: 1 000 000 – 400 000 = 600 000.
• Marjinallik: 600 000 ÷ 1 000 000 × 100% = 60%.

Demak, o‘zgaruvchan xarajatlar qoplanganidan keyin har bir ishlab topilgan so‘mdan 60% qolib, doimiy xarajatlarni qoplash va foyda olish uchun ishlatilishi mumkin. Bu ko‘rsatkich boshqaruv tahlili va qaror qabul qilish uchun, ayniqsa narxlarni rejalashtirish va ishlab chiqarish jarayonidagi potensial o‘zgarishlarni baholashda juda muhimdir.