Iste’molchilar huquqlarini qanday himoya qilish kerak? Misollarda ko‘rib chiqamiz

Iste’molning zamonaviy tuzilishi tovarlarni xarid qilish va xizmatlarni to‘lash bilan uzviy bog‘liqdir. Va ko‘pincha mahsulot va xizmat tavsifga mos emasligi yoki sifatsiz ekanligi ma’lum bo‘ladi. Ko‘p iste’molchilar bunday holatda nima qilish kerakligini va qanday huquqlarga ega ekanligini bilishmaydi.

Biz “Iste'molchilarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi qonunni tahlil qildik va iste'molchilar huquqlarini qanday ta'minlash kerakligini aniqladik.

O‘zbekistonda iste'molchilar huquqlari qanday himoyalangan

Qonunda iste'molchilarning asosiy huquqlari sanab o‘tilgan. Davlat fuqarolarning ushbu sohadagi manfaatlarini himoya qilishni kafolatlaydi.

Shuningdek, iste'molchilar huquqlariga taalluqli ayrim masalalar O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksida ko‘rib chiqilgan.

Qonunga asoslanib, iste'molchilar o‘z huquqlarini himoya qilishlari kerak bo‘lgan 10 ta eng keng tarqalgan vaziyatni misollarda ko‘rib chiqamiz.

Qaytarilmaydigan chiptalarni qaytarish mumkinmi

Diyor va Nargiza yozda Turkiyada olishni rejalashtirdilar. Er-xotin samolyot chiptalarini sotib olishdi, shu bilan birga pulni tejash uchun qaytarilmaydigan chiptalarni olishga qaror qilishgan. Biroq, so‘nggi daqiqada Diyorning ta'tili bekor qilindi va er-xotin hech qayerga ucha olmaydi. Ular samolyot chiptalari uchun pulni qaytarishga harakat qildilar.

Qaytarilmaydigan aviachiptalar, o‘z nomidan kelib chiqib, ularni qaytarish yoki almashtirish mumkin emasligi nazarda tutiladi. Aviakompaniyalar yo‘qotishlarni kamaytirish va uchish fikridan qaytgan yo‘lovchilarga pulni qaytarish zaruratidan o‘zlarini saqlash uchun bunday chiptalarni taklif qildi.

Biroq, qaytarilmaydigan chiptalar uchun pulni qaytarish imkonini beruvchi bir qator qonuniy asoslar mavjud. Birinchidan, Fuqarolik kodeksiga ko‘ra, yo‘lovchi bajarilmagan pullik xizmat uchun pulni qaytarishi mumkin. Masalan, parvoz bekor qilinganda, boshqa vaqtga ko‘chirilganda yoki overbooking — yo‘lovchiga hatto chipta sotib olingan taqdirda ham samolyotda joy yetishmagan holatda.

Majburiy deb atash mumkin bo‘lgan jiddiy sabablar yuzaga kelsa, qaytarilmaydigan aviachiptani qaytarish mumkin. Misol uchun, yo‘lovchiga viza berilmasa yoki yo‘lovchi og‘ir kasal bo‘lib qolsa. Biroq, bu holatda qarorni aviakompaniya qabul qiladi.

Ta'tilning bekor qilinishi jiddiy va majburiy sabab sifatida tan olinmagani uchun Diyor va Nargiza qaytarilmaydigan chiptalar uchun pulni qaytara olmaydilar.

Sovg‘a sertifikatini qanday qaytarish mumkin

Madina yaqinda dugonasidan sovg‘a sifatida fitnes klubga sertifikat oldi. Ammo yangi tizza jarohati tufayli undan foydalana olmaydi. Madina sertifikatni sport klubiga qaytarib, pulni qaytarishga qaror qildi, u buni uddalay oladimi?

Bu holatda Madinaning jarohatida fitnes klubining aybi yo‘q. Qonunga ko‘ra, xaridor xizmatning aniq kamchiliklari bo‘lsa yoki xizmat ko‘rsatish doirasi aytilganlarga mos kelmasa pulini qaytarishi mumkin. Ammo Madinaning misolida, fitnes klubi o‘z majburiyatlaridan voz kechmadi va agar mijoz sertifikatni qaytarishni istasa, uning pulini qaytarishga qonun bo‘yicha majbur emas.

Sovg‘a sertifikatlaridan foydalanish shartlari odatda ularni chiqaradigan tashkilotning ichki hujjatlarida belgilanadi va qonun bilan tartibga solinmaydi. Shuning uchun, foydalanilmagan sertifikatlarni kompensatsiya bilan qaytarish mumkinligini fitnes klubidan aniqlashtirish kerak. Ehtimol, klub xodimlari sertifikat narxini qoplashga yoki Madina uchun mosroq amal qilish muddatiga ega boshqa sertifikatga almashtirishga rozi bo‘ladilar.

Nuqsoni aniqlangan mahsulotni bir oydan keyin qanday qaytarish mumkin

O‘tgan oyda Oydin choynak sotib oldi. Va qurilmani yoqish indikatori ishlamay qolganligini aniqladi. U nuqsonni bartaraf etish yoki tovarni almashtirishni so‘rab do‘konga murojaat qilishga qaror qildi

Qonunga ko‘ra, xaridor mahsulotda nuqsonlarni aniqlasa, pulni qaytarishni yoki uni almashtirishni talab qilishi mumkin. Bu kafolat muddati davomida yoki mahsulotning yaroqlilik muddati bo‘lmasa, sotib olingan kundan boshlab 6 oy ichida amalga oshirilishi mumkin.

Choynak nuqsonli bo‘lsa, Oydin do‘kondan pulni qaytarishni yoki choynakni almashtirishni talab qilishi mumkin. Do‘kon Oydinning talablarini 7 kun ichida qondirishi, agar kerak bo‘lsa, 20 kun ichida tovarni tekshiruvdan o‘tkazishi shart.

Qanday hollarda ta'mirlash sotuvchi hisobidan amalga oshiriladi

Gulnora tug‘ilgan kuniga yangi telefon sotib oldi. Ammo bir muammo yuzaga keldi: xariddan olti oy o‘tgach, gadjet ekrani ranglarni yomonroq ko‘rsata boshladi va unda singan piksellar paydo bo‘ldi. Qiz hech qachon telefonni tushirib yubormagan va unga sifatsiz mahsulot sotilgan deb hisoblaydi. Gulnora do‘kon bilan bog‘lanib, sotuvchi hisobidan ta'mirlashni talab qildi.

Qonunga ko‘ra, iste'molchi sotuvchidan yoki ishlab chiqaruvchidan kafolat muddati davomida aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etishni talab qilishi mumkin. Sotuvchi ularni murojaat qilingan kundan boshlab 20 kun ichida, ishlab chiqaruvchi — 10 kun ichida bartaraf qilishi kerak.

Agar kafolat muddati tugagan bo‘lsa, iste'molchi tovar yoki buyumning belgilangan xizmat muddati asosida kamchiliklarni bartaraf etishni talab qilishi mumkin. Bunday holda, sotuvchi va ishlab chiqaruvchi ta'mirlashni, shuningdek, o‘z hisobidan amalga oshirishi shart.

Internetda xarid qilingan mahsulotni qanday qaytarish mumkin

Rasulxon Uzum Market'da o‘ziga yangi krossovkalar xarid qildi. Va poyabzalni kiyib ko'rganida, o‘lchami noto‘g‘ri ekanligini va krossovkalar unga kichik ekanligini tushundi. Rasulxon krossovkalarni kattaroq o‘lchamdagilarga almashtirishni istadii. Biroq, u buyumni do‘kondan emas, onlayn xarid qilgan bo‘lsa, almashtirish mumkinmi, degan xavotirda.

Onlayn xarid qilingan mahsulotlarga jismoniy do‘konda sotib olingan mahsulotlar bilan bir xil qonunlar amal qiladi. Qonunga ko‘ra, xaridor har qanday nooziq-ovqat mahsulotini sotib olgan kundan boshlab 10 kun ichida almashtirish yoki pulni qaytarishni talab qilishi mumkin. Bunday holda, mahsulot tegishli sifatda, to‘plami to‘liq va original qadoqda bo‘lishi kerak. Shuning uchun, Internet orqali tovarlarni sotib olayotganda, onlayn-do‘konning qo‘llab-quvvatlash xizmatiga murojaat qilish va tovarlarni almashtirish yoki qaytarish uchun ariza berish kifoya. Odatda, bu harakatlar topshirish punktlarida amalga oshiriladi.

Yetkazib berish muddati o‘tkazib yuborilgan bo‘lsa, nima qilish kerak

Sherbek televizor sotib olib, uyiga yetkazib berishni buyurtma qildi. Televizor hafta oxirida yetkazib berilishi kerak edi, biroq keyingi hafta o‘rtalarida ham kelmadi. Uyetkazib berish muddatlari bajarilmaganidan norozi va do‘konni shartnoma shartlari bajarilmaganligi uchun javobgarlikka tortmoqchi.

Yetkazib berish shartlari va muddatlari xizmat ko‘rsatish shartnomasi shartlariga tegishli. Qonun sotuvchini iste'molchiga shartnomada ko‘rsatilgan sifat, hajm va muddatda xizmat ko‘rsatishga majbur qiladi. Agar sotuvchi yetkazib berish muddatini kechiktirgan bo‘lsa, xaridor xizmat narxini kamaytirishni (yoki undan voz kechishni) va uning to‘liq narxini yoki kechikish natijasida kelib chiqadigan zararni qoplashni talab qilishi mumkin. Agar sotuvchi zararni qoplashdan bosh tortsa, iste'molchi sudga murojaat qilishi mumkin.

Xaridor, shuningdek, xizmat ko‘rsatish shartlarining buzilishi natijasida yetkazilgan ma'naviy zararni qoplashni talab qilishi mumkin.

Mahsulotni kafolat ostida qanday almashtirish kerak

Chinora bir necha oy oldin yangi changyutgich sotib oldi. Bir nechta tozalashdan so‘ng, qurilma yomonroq ishlay boshlagandek tuyuldi. Mahsulotni sotib olayotganda unga olti oy davomida amal qiladigan kafolat taloni berildi. Shuning uchun Chinara kafolat ostida changyutgichni almashtirishni so‘rab do‘konga murojaat qildi.

Qonunga ko‘ra, agar mahsulotda nuqsonlar aniqlansa, iste'molchi pulni qaytarishni yoki uni almashtirishni talab qilishi mumkin. Bu kafolat muddati davomida yoki yaroqlilik muddati bo‘lmasa, sotib olingan kundan boshlab 6 oy ichida amalga oshirilishi mumkin. Biroq, agar mahsulotda hech qanday nuqson bo‘lmasa, do‘kon uni almashtirishga majbur emas.

Sifatsiz xizmat uchun to‘lashdan bosh tortish mumkinmi

Majid va Halimaxon hojatxonani ta'mirlash uchun quruvchilar brigadasini yolladilar. Shartnomaga ko‘ra, ular bir oy muddatda ishlarni yakunlab, obyektni topshirishlari kerak edi. Er-xotin ishni qabul qilgach, hammomdagi plitkalar sifatsiz yotqizilganini, sanitariya-texnik vositalar oqayotgani tufayli ulardan foydalanish imkoni bo‘lmaganini payqadilar. Halimaxon ish haqini to‘lashdan bosh tortdi va quruvchilardan kamchiliklarni bartaraf etishni talab qildi. Biroq, quruvchilar bahslasha boshladilar va hech narsani tuzatishni xohlamadilar. Bu vaziyatda kim haq?

Qonun sotuvchini iste'molchiga shartnomada ko‘rsatilgan sifat, hajm va muddatda xizmat ko‘rsatishga majbur qiladi. Agar iste'molchi bajarilgan ish yoki ko‘rsatilgan xizmat natijalarida aniq kamchiliklarni aniqlagan bo‘lsa, u ijrochidan ularni bartaraf etishni talab qilishga haqli. Ijrochi, o‘z navbatida, agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, buyurtmachi murojaat qilgan kundan boshlab 20 kun ichida kamchiliklarni bartaraf etishga majburdir. Kechiktirilgan har bir kun uchun mijoz jarima (penya) to‘lashni talab qilish huquqiga ega. Agar taqdim etilgan xizmat shartnomada ko‘rsatilgan shartlarga javob bermasa yoki ishni qabul qilish jarayonida aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etishning iloji bo‘lmasa, mijoz to‘lashdan bosh tortishi mumkin.

Buyurtmachi, shuningdek, ijrochidan shartnoma shartlarining buzilishi natijasida yetkazilgan ma'naviy zararni qoplashni talab qilishi mumkin.

Kommunal xizmatlar taqdim etilmasa nima qilish kerak

Sovuq mavsum boshlanishi bilan bir kichik shaharda uylarni elektr energiyasi bilan ta'minlashda muammolar paydo bo‘ldi. Shaharning energotizimi ta'mirlashni talab qiladi, shahar hokimiyati esa sovuq tushishidan oldin uni tayyorlashgaga ulgurmadi. Biroq, aholiga asossiz to‘lov talablari bo‘lgan to‘lovlar kelmoqda. Bunday holda nima qilish kerak?

Qonunga ko‘ra, ijrochi iste'molchiga shartnomada ko‘rsatilgan sifat, hajm va muddatda xizmat ko‘rsatishi shart. Bundan tashqari, ijrochiga ko‘rsatilmagan xizmatlar uchun haq talab qilish taqiqlanadi. Jabrlanuvchi xizmatdagi nuqsonlar tufayli yetkazilgan zararni qoplashni talab qilishi mumkin.

Shuning uchun iste'molchilar Iste'molchilar huquqlarini himoya qilish agentligiga yoki ularning manfaatlarini himoya qilish bilan shug‘ullanadigan boshqa tegishli mahalliy davlat organiga murojaat qilishlari kerak.