Ijtimoiy muhandislar bank kartalaridan pulni qanday o'g'irlashadi: 6 ta firibgarlik sxemasi

Hayotida kamida bir marta firibgarlarga pul bergan qarindoshlaringiz, do'stlaringiz yoki tanishlaringiz borligiga aminmiz. Bu qanday sodir bo'lishini va buning orqasida kim turgani haqida aytib beramiz.

Ijtimoiy muhandislar kimlar?

Otabekga Telegramda shunday xabar keldi: "Zudlik bilan 316 ming so'mlik mol-mulk va yer solig'ini to'lashingiz kerak. Ertangi kundan boshlab kechiktirilgan to'lovlar uchun jarima hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi davlat soliq qo'mitasi (DSQ)". Quyida — to'lov havolasi berilgan.

Otabek haqiqatan ham hali soliq to'lamaganligini esladi. U darhol havola orqali o'tdi, lekin to'satdan to'xtadi. Xabardagi havola notanish saytga olib bordi, garchi u tashqaridan rasmiy saytga o'xshasa ham, to'lov miqdori yuqoriroq edi. Otabek ilgari yuklab olingan va tasdiqlangan DSQ ilovasiga kirdi va u yerda soliq to'ladi, xabarni esa e'tiborsiz qoldirdi. Agar bizning qahramonimiz Telegramdagi havola orqali pul o'tkazganida, u ijtimoiy muhandislarning hiyla-nayrangiga tushib qolgan bo'lar edi.

Moliya sohasida ijtimoiy muhandislar firibgarlar deb ataladi — ular boshqa odamlarning pullari yoki hisoblariga kirish uchun psixologik usullardan foydalanadilar. Ijtimoiy muhandislar o'z qurbonlarini boshqarishadi — aldanganlar oxir-oqibat ularga ixtiyoriy ravishda mablag' o'tkazadilar yoki bank kartasi ma'lumotlarini aytadilar.

Nima uchun ijtimoiy muhandislarga ishonish va ularning hiyla-nayranglarini aniqlay olmaslik xavfi mavjud? Bir nechta sabablarni keltirib o'tamiz.

• Ular hissiyotlar bilan o'ynaydilar. Quvonch, qo'rquv, rahm-shafqat. Ular yoqimli foyda taklif qilishadi yoki pul yo'qotish xavfi bilan tahdid qilishadi. Hissiyotlar ta'siri ostida bo'lgan odamni, masalan, qo'rqib ketgan odamni boshqarish osonroq.
• Ular shoshirishlari mumkin. Ba'zida ijtimoiy muhandislar o'z qurbonlariga bir oz to'xtab nima bo'layotganini xotirjamlik bilan anglash uchun vaqt bermaydilar. Ular zudlik bilan, hoziroq pul o'tkazish yoki ma'lumotlarni berish kerakligini ta'kidlaydilar — aks holda foydadan mahrum bo'lasiz deb ishontiradilar.
• Ular mohirlik bilan niqoblanadilar. Qo'ng'iroq qiladigan yoki yozadigan raqamni soxtalashtiradilar. Ular haqiqatan ham mavjud bo'lgan tashkilotlarning saytlarini nusxalashadi, ba'zan Internet-manzil satridagi qo'shimcha harfli egizakni ajrata olmaysiz. Rasmiy shakllar va tahrirlangan ma'lumotnomalardan foydalanadilar - bularning barchasi hushyorlikni yoqotishingiz uchun qilinadi.
• Ular siz haqingizda biror narsani bilishlari mumkin. Ijtimoiy muhandislar ijtimoiy tarmoqlarda ismingiz va familiyangizni ko'rgandan keyin sizga murojaat qilishlari mumkin. Yoki hatto kartangizning raqamini ham aytishadi — agar tasodifan soxta saytga o'tib, unda ma'lumot qoldirgan bo'lsangiz. Bu ularga yanada ishonchliroq bo'lishga yordam beradi.

Keling, aniq misollarga o'tamiz — firibgarlar foydalanadigan keng tarqalgan sxemalar va vositalar.

№ 1 sxema. Qo'rquv uyg'otish

Ko'p hollarda bu pul yo'qotish qo'rquvidir. Bunday holda, firibgarlar SMS yozishlari yoki qo'ng'iroq qilishlari va o'zlarini bank xodimlari deb tanishtirishlari mumkin. Bundan tashqari, kimdir kartangizdan pul yechib olishga harakat qilayotgani haqida afsona paydo bo'lishi mumkin. Mablag'larni saqlab qolish uchun esa siz SMS-dagi barcha ma'lumotlar va kodlarni aytishingiz yoki pulni ular "xavfsiz" deb ataydigan hisobga o'tkazishingiz kerak. Ikkala holat ham pul yo'qotishga olib keladi.

Sabablar boshqacha ham bo'lishi mumkin:"karta bloklangan","soliqlarni to'lashni unutdingiz, siz jarimaga tortilasiz". Bunday xabarlar va qo'ng'iroqlarning maqsadi stressni keltirib chiqarishdir. Sarosima va xavotirlar tufayli biz yolg'onni aniqlay olmay, ishonib qolamiz — ayniqsa suhbatdosh qattiq turib, shoshirayotgan bo'lsa.

Nima qilish kerak? Muloqotga kirmang va go'shakni qo'yib qo'ying. O'zingiz bank, soliq yoki boshqa tashkilotning rasmiy raqamiga qo'ng'iroq qilishingiz va ma'lumotlarni tekshirishingiz mumkin.

№ 2 sxema. Foyda taklif qilish

Yaqinda yuz bergan hayotiy misol. Bir guruh firibgarlar 100 dan ortiq odamni aldab, AQShga ko‘chish uchun Green Card yutib olishganiga ishontirgan. Firibgarlar jabrlanuvchilar uchun soxta hujjatlar tayyorlab, ulardan o'zlarining “xizmatlari” uchun 2,5 milliard so'mdan ortiq pul olib, bir narsani — foydani va'da qilganlar.

Ijobiy hissiyotlar — ijtimoiy muhandislikning yana bir vositasidir. Ushbu sxemada potentsial jabrlanuvchiga lotereyayutib olganlik haqida xabar beriladi, moddiy yordam, yuqori daromad olish uchun ozgina sarmoya kiritish yoki yuqori ish haqi to'lanadigan yengil ish topish taklif etiladi.

Ijobiy sabab, bir qarashda, ahamiyatsiz shart bilan birga keladi — sizga kichik oldindan to'lov/komissiya yoki barcha shaxsiy ma'lumotlar bilan to'ldirilgan anketa kerak bo'ladi. Ammo oldindan to'lovdan so'ng, firibgarlar g'oyib bo'ladi va ma'lumotlar bank hisob raqamiga kirish uchun ishlatiladi.

Nima qilish kerak? Havolalar orqali o'tmang, karta ma'lumotlarini bermang va pul o'tkazmang. "Bir oz sarflang va ko'p narsaga ega bo'ling" va'dalari shubhali tuyulishi kerak. Internetda aksiya yoki pul tarqatish haqida nima yozilyotganini tekshiring — albatta firibgarlik fosh bo'lganini topasiz.

№ 3 sxema. Ishonchga kirish

Ushbu sxema avvalgi ikkitasi bilan bog'liq — firibgarlar hali ham qo'rquvni uyg'otish yoki foyda olish bilan jalb qilishlari mumkin. Yanada ishonchliroq ko'rinish uchun esa ular Telegram va boshqa kanallarga taniqli shaxslar, jahon brendlari, vazirliklar, soliq xizmati va boshqa rasmiy tashkilotlar nomidan — tanish va ishonchni uyg'otadiganlarning so'zlari bilan xabar yuborishadi. So'nggi yillarda ommaviy axborot vositalarida yozilgan bir nechta misollar:

• Audi, Austrian Airlines nomidan "siz uchun pul" yozuvi bilan jo'natmalar;
• go'yo shou-biznes vakillari bilan Instagram videolari — ishtirok etish uchun ozgina haq evaziga sovrinlarni yutib olish va'dasi bilan;
• Alisher Usmonov nomidan investitsiyalardan moddiy yordam va foyda taklif qilish — USM xoldingi va aksiyadorning o'zi tezda ushbu ma'lumotni rad etishdi.

Bu misollarning oz qismi. Ularni bitta narsa birlashtiradi — pul yo'qotishning yuqori darajadagi xavfi. Havolalar orqali o'tib qurilmaga virus yuqtirishingiz mumkin, xabarlarga javob berish va soxta saytlardagi shakllarni to'ldirish orqali esa kartangiz ma'lumotlarini firibgarlarga topshirishingiz mumkin.

Nima qilish kerak? Oldingi holatda bo'lgani kabi — pul va ma'lumotlarni hech kimga ishonib topshirmang.

№ 4 sxema. Yordam berish istagidan foydalanish

Tasavvur qiling: sizga do'stingizdan bir oz pul qarz berishingizni so'rab xabar keldi. Shubhalimasmi? Balki. Agar uzoq vaqt davomida xabar yozmagan bo'lsangiz va do'stingiz qandaydir g'alati tarzda muloqot qilsa-chi? Bu, albatta, ehtiyot bo'lish uchun sababdir.

Ijtimoiy tarmoqlarni buzish va yordam so'rab sahifa egasi nomidan kontaktlarga murojaat qilish — bu boshqa odamlarning pullarini qo'lga kiritishning yana bir usuli. Firibgarlar buzishsiz ham bu ishni qilishlari mumkin: afsonani o'ylab topib, istalgan raqamdan quyidagilarni yozishlari mumkin: "men qiyin vaziyatga tushib qoldim, boshqa birovning telefonidan yozyapman, zudlik bilan falon kartaga pul o'tkaz". Yoki hatto shaxsiyatga o'tmasdan ham, ijtimoiy tarmoqlarda xayriya maqsadlarida pul yig'ish to'g'risida yolg'on e'lon joylashtirishi mumkin — faqat bu pul fondlarga va qiyin vaziyatda bo'lgan odamlarga yetib bormaydi.

Nima qilish kerak? Do'stingiz bilan bog'laning va u haqiqatan ham siz bilan pul so'rab aloqaga chiqqaganligi haqida so'rang. Xayriya bilan vaziyat qiyinroq bo'ladi. Bu yerda siz ishonchli rasmiy fondlar va tanishlaringizning tavsiyalariga ishonishingiz yoki ma'lumotlarni o'zingiz tekshirishingiz mumkin — masalan, pul yig'ishga mo'ljallangan karta ma'lumotlarini qidiruv tizimiga kiriting va ular firibgarlar haqidagi yangiliklarda qayd etilganligini qidiring.

№ 5 sxema. Yordam taklif etish

2023-yil yozida ijtimoiy tarmoqlarda “Internet firibgarlikdan aziyat chekdingizmi? Pulingizni qaytarib beramiz!” degan matnli reklama tarqaldi. Va bu firibgar-ijtimoiy muhandislarning hiyla-nayranglarining yana bir misoli.

Firibgarlar aldangan odamning pullarini qaytarib olish va adolatni tiklash istagi bilan o'ynashadi. "Eng yaxshi" holatda, jabrlanuvchi ularga go'yoki xizmatlar uchun avans beradi — yuridik maslahat, o'g'irlangan summani qaytarish, to'lovni to'lash — va noma'lumlar g'oyib bo'ladi. Eng yomon holatda, ular pul o'tkazishga va'da berib karta ma'lumotlarini so'rashadi va hisobdagi mablag'larga kirish huquqiga ega bo'lishadi.

Nima qilish kerak? Agar biror kishi firibgarlarning qurboni bo'lsa, u bank va huquqni muhofaza qilish organlariga murojaat qilishi kerak. Va istalgan muammoni hal qilishga va'da bergan noma'lum advokatlarga ishonmang.

№ 6 sxema. Shov-shuv bo'lgan voqeadan foydalanish

Ijtimoiy muhandislik texnikasidan foydalanadigan firibgarlar o'z sxemalarini doimiy ravishda takomillashtirib boradilar, dolzarb va ishonchli bo'lish uchun mamlakat va dunyodagi yangiliklarga bog'lanadilar.

Pandemiya davri — bunga yorqin misoldir. Telegramda koronavirusga qarshi emlash uchun 750 ming so'mlik mukofot haqida xabar tarqatildi. Havola Sog'liqni saqlash vazirligining klon saytiga olib keldi. Sahifada foydalanuvchidan "emlash holatini tekshirish uchun" telefon raqamini va pul o'tkazish uchun karta raqamini kiritish so'ralgan. Keyingi ekran 750 ming so'm deyarli hisobingizda ekanligini ko'rsatdi — siz operatsiyani SMS-kod bilan tasdiqlashingiz kerak. Keyin nima bo'lganini taxmin qilish mumkin: foydalanuvchi raqamlarni kiritdi va o'z pullarini firibgarlarning hisob raqamiga ixtiyoriy ravishda o'tkazdi.

Nima qilish kerak? Nomidan takliflar tarqatiladigan tashkilotlarning saytlariga o'ting va rasmiy e'lonlarni o'qing. Yoki internetdagi xabar mavzusidagi yangiliklarni qidirib toping — ehtimol u yerda munozaralar va rad etishlar mavjud.

Ijtimoiy muhandislardan qanday himoyalanish mumkin: asosiy qoidalar

Ijtimoiy muhandislikning barcha sxemalarini oldindan bilib bo'lmaydi — yangi-yangi sxemalar paydo bo'lmoqda. O'zingizni firibgarlardan himoya qilish uchun moliyaviy xavfsizlikning asosiy qoidalariga rioya qilish muhimdir.

1. Karta ma'lumotlarini bermaslik — raqam, egasining ismi, amal qilish muddati va uch xonali kod.
2. SMS-dagi kodni aytmaslik — u faqat karta egasiga mo'ljallangan.
3. Shubhali havolalar orqali o'tmaslik va albatta shaxsiy ma'lumotlarni shakllarda qoldirmaslik.
4. Ijtimoiy tarmoqlarda shaxsiy ma'lumotlarni — telefon raqami, yashash manzili, pasportni joylashtirmaslik.
5. Ma'lumotni tekshirish — ayniqsa, bepul va juda foydali narsa va'da qilingan bo'lsa.
6. Qaror qabul qilishga shoshilmaslik — tanaffus qiling va ijtimoiy muhandis sizni aldashga harakat qilayotganligi haqida o'ylab ko'ring.

Mustahkamlash uchun — qisqa o'yin. Tasavvur qiling: sizga Telegramda xabar keldi. Matn quyidagicha: "Siz yagona davlat yordam reestriga kiritilgansiz. Sizga bir martalik 400 ming so'm to'lov beriladi". Pul olish uchun siz havola orqali o'tishingiz, anketani to'ldirishingiz va bank kartasi ma'lumotlarini yozishingiz kerak. Keyin sizga SMS-da kod keladi — uni ham saytga kiritishingiz kerak, shunda pul boshqa tasodifiy qabul qiluvchiga emas, balki aynan sizga tushadi.

Firibgarlarga duch keldingizmi yoki yo'qmi? Umid qilamizki, oson foyda taklif qilish, ishonchni uyg'otishga harakat qilish va maxfiy ma'lumotlarni talab qilish hiylasini aniqlay oldingiz