Dollar va so'mdagi omonatlar: qanday solishtirish va nimalarga e'tibor berish kerak

Ko'pchilik dollardagi omonatlarni so'mdan ko'ra foydaliroq deb hisoblaydi. Har doim ham shunday bo'ladimi, va maksimal daromad olish uchun omonat qo'yishda nimalarga e'tibor berish kerakligi haqida ma’lumot beramiz.

Qaysi omonat yaxshiroq — dollardami yoki so'mdami?

Buni aniq aytish qiyin. Har bir variantning ijobiy va salbiy tomonlari bor. Shuningdek, ayrim jihatlarni hisobga olib, omonatni ochishdan oldin ham qay biridan maksimal foyda olishingiz mumkinligini hisoblashingiz mumkin.

Omonat ochishdan oldin o'ylab ko'ring:

• uni qancha muddatga ochmoqchisiz (uzoq muddatli 3 yillik omonatlarda stavkalar yuqori bo'ladi);
• uni to'ldirasizmi (agar shartlar buni nazarda tutsa stavka to'ldirilmaydigan omonatlarga qaraganda bir oz pastroq bo'ladi);
• omonatdagi pulning bir qismini olish kerak bo'lishi mumkinmi (ushbu imkoniyatsiz omonatlar yuqori stavkalarga ega).

Dollardagi omonatning afzalliklari

Dollardagi omonatlarning asosiy afzalliklarini ko'rib chiqamiz:

• So'm yildan-yilga dollarga nisbatan arzonlashmoqda.
• Dollar — barqarorroq valyuta hisoblanadi. So'mga qaraganda “yiqilish” xavfi kamroq.
• Uzoq vaqt davomida – 2-3 yil davomida – O‘zbekistonda real inflyatsiya so‘mlik omonat bo'yicha foiz evaziga ishlash mumkin bo'lganidan ko'ra ko'proq pulni “yeb yuborishi” mumkin.
• Agar sizda dollarda omonat yoki daromadingiz bo'lsa yoki keyinroq dollardan foydalanishni rejalashtirayotgan bo‘lsangiz, ularni omonatga qo‘yganingiz ma'qul.

So'mdagi omonatning afzalliklari

So'mdagi omonatlarning ham ijobiy tomonlari bor:

• Agar sizning qo'lingizda so'm bo'lsa va omonat muddati tugagach, sizga so'm kerak bo'lsa (masalan, do'konda katta xarid qilish uchun) — ularni dollarga almashtirish befoyda. Banklar valyutani sotib olgandan ko'ra qimmatroq sotadilar. Agar avval dollar sotib olib, keyin ularni omonatingizdan olib, so'mga almashtirishga qaror qilsangiz, u holda  foizlar bo'yicha olgan daromadingizning bir qismini yo'qotasiz.
• Bu, ayniqsa, $1000 gacha bo'lgan mablag' va bir yildan kam muddatli omonatlartda sezilarli bo'ladi. Qisqa muddatli omonatlarni so'mda ochish foydaliroq va qulayroqdir.
• Hozirgi vaqtda so'mdagi omonatlar bo'yicha daromad dollar daromadiga nisbatan yuqori.

Hozirda so'mdagi omonatlarning foizlari qanday

2024-yilning yanvar oyida banklardagi summa omonatlari bo'yicha o'rtacha stavkalar 21-27%ni tashkil etadi. Agar stavka yuqoriroq bo'lsa, ehtimol u o'zgaradi va yuqori foiz to'liq muddati davomida hisoblanmaydi. Masalan, "Kapitalbank"da Niyat omonati bo'yicha yiliga 26% olish mumkin. Ushbu foiz stavkasi bir kundan ortiq bank kunidagi omonatda bo'lgan summa uchun hisoblanadi. Omonat 25 oyga ochiladi.

Ko'p banklar depozitlarni muddatidan oldin yechib olish uchun dastlabki foiz stavkasini pasaytiradi, garchi ular uni to'liq nolga aylantirmasa ham. Shu bilan birga, "Kapitalbank"ning "har kuni foizlar 22%" kabi muddatidan oldin qaytarib olish uchun jarima bo'lmagan depozitlar mavjud. Bunday depozitlar bo'yicha foiz stavkasi pastroq bo'lishi mumkin bo'lsa-da, ular sezilarli moslashuvchanlikni taklif qiladi: mablag'larga kirish har doim ochiq va depozit hisoblangan foizlarni yo'qotmasdan yopilishi mumkin.

Dollardagi omonatlarning foizlari qanday

2024-yil yanvar oyida dollar depozitlari bo'yicha o'rtacha stavka 5-7%ni tashkil etdi. Ammo, agar takliflar diqqat bilan o'rganib chiqilsa, ba'zi banklarda yuqori stavkalar mavjudligini bilib olish mumkin.

Shunday qilib, "Kapitalbank" Zor dollar omonatini 25 oyga taklif qiladi.

Uning afzalliklari qanday?

• foiz stavkasi 8%ni tashkil qiladi;
• foizlar 25 oyga oldindan dollarda to'lanadi;
• omonat muddatidan oldin yopilishi mumkin. Bunday holda, bankda omonat bo'lgan 12 oy ichida siz yillik 6% miqdorida foizlarni olishingiz mumkin (hisoblangan foizlarning qolgan miqdori omonat summasidan ushlab qolinadi). 13-oydan boshlab hisoblangan foizlar miqdori depozitdagi pulning haqiqiy vaqti uchun yillik 8% miqdorida belgilanadi.

Hozirda bir yilda dollardagi omonatdan qancha daromad olishingiz mumkin

Otabekka pulni omonatga foyda bilan qo'yishga yordam beramiz, uning tajribasini hisobga olamiz va qaysi omonatni – dollardami yoki so'mdami – ochish foydaliroq ekanligini ko'rib chiqamiz.

Otabek pul mukofotini oldi va hatto rafiqasining qarindoshi ham unga qarz berdi. U bu pulning katta qismini dollarga almashtirishga va uni bankka qo'yishga qaror qildi.

Banklarda dollarni sotish va sotib olish kursi o'rtasidagi o'rtacha farq hozirda taxminan 80 so'mni tashkil etadi. Aytaylik, bir yil oldin Otabek dollar omonatini ochganida, bu farq huddi shunday bo'lgan. Bank dollarni sotishda qanday ustama qo'yishini va sotib olayotganda qanday chegirmalarni taqdim etishini tushunish uchun bu farqni ikkiga bo'lish mumkin – biz 40 so'm olamiz. Ya'ni, Markaziy bank belgilagan rasmiy kursga 40 so'm qo'shish yoki ayirish kerak.

Aytaylik, bir yil oldin Otabek so'mni almashtirib, 500 dollar sotib oldi va ularni yillik 4% ga bir yilga omonatga qo'ydi. 2023-yil yanvar oyida dollar depozitlari bo'yicha o'rtacha stavka shunaqa edi.

2023-yil 16-yanvarda dollarning rasmiy kursi 11 317,12 so'm edi. Aytaylik, Otabek dollarni 11 357,12 so'mga sotib oldi (11 225,46 + 80 ÷ 2). Ya'ni jami u 5 678 560 so'm (11 357,12  x 500) sarfladi.

Pul bir yil davomida omonatda edi. Shu vaqt ichida depozit bo'yicha daromad 20 dollarni tashkil etdi (500 х 4): 100 = 20. Bir yildan so'ng, Otabek 520 dollarni olib, so'mga almashtirdi. 2023-yil 16-yanvarda dollarning rasmiy kursi 12 409,01 so'm edi. Ammo Otabek bankka faqat 12 369 so'mdan dollar topshirishga muvaffaq bo'ldi-valyutani sotib olish va sotish kurslaridagi farqni eslang. Natijada qo'liga 6 431 880 (12 369 x 520) oldi.

Shunday qilib, bir yil ichida Otabek o'z omonatidan:
6 431 880 - 5 678 560 = 753 320  so'm foyda oldi.

Bir yil ichida so'mlik omonatda qancha pul ishlash mumkin?

Agarda Otabek omonatda shunga o'xshashini ochganida, bir yil ichida qancha pul ishlagan bo'lar edi? 2023-yil yanvar oyida summa badallari bo'yicha o'rtacha stavka yillik 22-23%ni tashkil etdi. Agar 22% olinsa ham, dollar depozitlari oldidagi foyda aniq.

(5 678 560 × 22) ÷ 100 = 1 249 283,2 so'm. Ya'ni dollardagi omonatlarga qaraganda 495 963,2 so'mga ko'proq (1 476 425,6 − 753 320), dollar depozitiga qaraganda. Ya'ni, so'mlik omonati unga ko'proq daromad keltirar edi.

Agar omonat muddati qisqaroq yoki uzoqroq bo'lsa-chi

Agar omonat muddati qisqaroq bo'lsa, masalan, 3 yoki 6 oy bo'lsa, unda bu vaqt ichida dollar narxi kamroq ko'tarilardi. Agar uning kursi deyarli o'zgarmagan bo'lsa, Otabek dollarning sotish va sotib olish kurslari o'rtasidagi farq tufayli deyarli hech narsa ishlay olmasligi mumkin edi.

Biroq, uzoq muddatga - 2-3 yilga pul qo'yilganda, dollardagi omonatlar foydaliroq bo'lishi mumkin. Dollar kursi so'mga nisbatan so‘nggi yillarda barqaror o'sib bormoqda.

Shuni ham yodda tutish kerakki, agar so'm arzonlashishda davom etsa va inflyatsiya oshsa, bir yildan keyin so'mdagi omonatlar bo'yicha stavkalar oshishi mumkin. Shunga ko'ra, bir yildan keyin yangi omonat ochish foydali bo'lishi mumkin.

Hozirda so'mlik omonatlar foydalimi

Ha. Hozirda bankka yiliga o'rtacha 21-27% ostida pul qo'yishingiz mumkin. Rasmiy ma'lumotlarga ko'ra, 2023-yilda yillik inflyasiya 8,77% ni tashkil etgan holda. So'mdagi omonatdan olinadigan daromad inflyatsiyadan yuqori bo'lganligi sababli, siz foyda olasiz.

Qaysi turdagi omonatlar ko'proq foydali ekanligini qanday tushunish mumkin?

Qaysi omonat ko'proq daromad keltirishini taxmin qilishning oson yo'li mavjud.

1. Buning uchun so'mning dollarga nisbatan arzonlashadigan foizini valyutadagi omonat bo'yicha foiz stavkasiga qo'shish kerak.
2. Olingan raqamlarni so'mdagi omonatlar bo'yicha stavka miqdori bilan solishtirish.
3. Agar ikkinchisi yuqoriroq bo'lsa, unda so'mdagi omonat foydaliroq bo'ladi. Agar pastroq bo'lsa, omonatni dollarda ochish foydaliroq bo'ladi.

O'zbekiston Markaziy banki so'mning dollarga nisbatan kursi qay darajada o'zgarayotgani to'g'risidagi statistikani muntazam ravishda e'lon qiladi — uning saytiga kirishingiz va yangiliklardan ma'lumot topishingiz mumkin.

Misol: 2023-yilda so'm dollarga nisbatan 9,8%ga arzonlashdi. Dollar depozitlari bo'yicha yillik stavka hozirda 5-8%ni tashkil qiladi. Jami 14,8–17,8% ni tashkil qiladi.

So'mdagi omonatlar bo'yicha stavka o'rtacha 21-27%ni tashkil qiladi. Bu ko'rsatkich dollar depozitlari bo'yicha foiz stavkasidan va amortizasiya miqdoridan dollarga nisbatan ancha yuqori. U holda so'mlik omonatlar foydaliroq va hozirda ular bo'yicha daromad ko'proq.

Omonatdan natijada qancha foyda olish mumkinligini qanday aniqlash mumkin

Ko'pgina banklarning saytlarida omonat miqdorini va muddatini kiritishingiz va taxminiy daromadni hisoblashingiz mumkin bo'lgan kalkulyator mavjud. Shuningdek, omonat qancha muddatga va qaysi valyutada — so'mda yoki dollarda — foydaliroq bo'lishini taqqoslash mumkin.