Toshkentda shaxsiy transportda qanday tejash mumkin: elektromobil egasining shaxsiy tajribasi

O‘zbekistonda elektromobillar bozori yildan-yilga kengayib bormoqda.

Statistik ma'lumotlarga koʻra, 2022-yilning yanvar-avgust oylarida mamlakatimizga 1499 ta avtomobil olib kirildi, bu 2021-yilning shu davriga nisbatan qariyb 3 barobar koʻp. Keyingi yilda bu ko‘rsatkichlar bir necha barobar o‘sdi: 2023-yilning o‘n oyi ichida O‘zbekiston Respublikasiga 22,49 mingta elektromobil import qilindi, bu 2022-yilga nisbatan 6 barobar ko‘p. Va talab hali ham yuqori.

Benzin bilan ishlaydigan mashinani “yashil” modelga almashtirish haqiqatan ham foydalimi? Bunday transportga xizmat ko‘rsatish qancha turadi? Sotib olishdan oldin bilishingiz kerak bo‘lgan tuzoqlar mavjudmi? Uzum Media bilan bir yildan beri elektromobilda yurgan Aleksandr Tarasovning shaxsiy tajribasi bilan bo‘lishdi. Biz qahramonimiz bilan mashinani xarid qilish va sotish, zaryadlash xarajatlari va elektromobilni boshqarish xususiyatlarini muhokama qildik. Bonus: Toshkent bo‘ylab velosipedda harakatlanish haqida gaplashdik, bu shaxsiy transport xarajatlarini yanada kamaytirishga imkon beradi.

Toshkentda elektromobil xarid qilish

— Toshkentga ko‘chib o‘tishdan oldin menda Toyota Camry, keyin Lexus RX bor edi. Lexus juda ko‘p benzin “yerdi”, ammo bu doimiy to‘liq yuritma va yaxshi haydash xususiyatlari bilan qoplanardi, bu Sibirda qorda tabiatga chiqish uchun juda mos edi. O‘zbekistonda men katta o‘lchamli Lexus krossoveridan kichik elektromobilga – munosib xususiyatlarga ega eng arzon “xitoyliklar”dan biri bo‘lgan ixcham Changan Benben E-Starga o‘tdim.

Men Changanni 2023-yil yanvar oyida, Toshkentda sovuq bo‘lganida sotib olgandim. Shahar bo‘ylab harakatlanayotganda, quyidagi holatni ko‘rdim: yonilg‘i quyish shoxobchalarida bir kilometr uzunlikdagi navbat yig‘ilgan, gaz yo‘q, hamma benzin uchun turibdi, navbatda 50-70 ta mashina bor — bu, albatta, benzinda yuradigan mashina sotib olishdan meni qo‘rqitdi. Shundan so‘ng, men elektromobilning narxini va unga qilinadigan xarajatlarni hisoblab chiqdim. Qolaversa, elektromobilim bo‘lishni xohlardim va Toshkentda buning uchun barcha sharoitlar mavjudligini ko‘rdim, xususan:

• arzon elektr energiyasi;
• qishda qattiq sovuqlarning yo‘qligi, shu sabab zaryad tezda tugaydi;
• rivojlangan elektr yonilg‘i quyish shoxobchalari tarmog‘i — birgina Toshkent shahrida kamida ikki yuzta;
• imtiyozlar. O‘zbekistonda elektromobillar uchun bojxona to‘lovlari olinmaydi. Ha, utilizatsiya yig‘imi va soliq bor. Ammo agar benzinda yuradigan mashina sotib olsangiz, bojxona rasmiylashtiruvi uchun taxminan x2 avtomobil narxini (masalan, 10 000 $, albatta, bu import qilingan mashinaning dvigatel hajmiga bog‘liq) to‘lashingiz kerak, agar elektromobil bo‘lsa, unda sezilarli darajada kamroq — 2000 $. Ya'ni, elektromobilni bojxona rasmiylashtiruvidan o‘tkazish uchun yig‘imlar bir necha barobar kam.

Men Toshkentdagi kabi elektromobillar xilma-xilligini hech qayerda ko‘rmaganman – bu qanaqadir tushunarsiz narsa. Ular endigina 2022-yilda paydo bo‘lgan bo‘lsa, 2023-yilda esa bum sodir bo‘ldi, hozirda Toshkent yo‘llarida deyarli har beshinchi avtomobil elektrda. O‘tgan yili benzin avtomobillari uchun katta navbat bor edi, salondagi yangi Chevroletni olti oy kutish kerak edi. Elektrmobilni esa shunchaki borib, sotib olish va haydash mumkin — va benzinga ham pul sarflash kerak emas.

Xarid qilishda hech qanday muammo paydo bo‘lmadi, salonda elektromobillar bor edi  — o‘tgan yilning boshida ular katta miqdorda yetkazib berila boshlandi. Hozirda ko‘plab avtosalonlar mavjud — tanlash juda oson. Agar sotuvchilardan (rasmiy dilerlardan emas) mavjud bo‘lgan har qanday elektromobilni sotib olsangiz, narxi boshqa, lekin unga buyurtma berib, bir oy kutsangiz, taxminan 1000-2000 $ arzonroq bo‘ladi.

Zaryadlash

— Men kvartirada yashaganman va hozir ham yashayman, elektromobilni uy rozetkasidan zaryad qilish imkoniyati yo‘q edi — jamoat zaryadlaridan foydalanardim. O‘sha paytda men Telman bog‘i hududida yashardim va mashinamni “Море” akvaparki, ekopark yaqinidagi Makro, Anhor bog‘i yonida va hokazolarda zaryadlardim. Zaryadlash qurilmalari ko‘p: shunchaki samokat ijarasi xizmatiga o‘xshash ilovani ochasiz, yaqin atrofdagi mavjud zaryad stantsiyalarini topasiz va ulardan biriga borasiz.

Megawatt Energy va TOK BOR ilovalaridan zaryadlash qurilmalari xaritasi. 2024-yil oxiriga qadar O‘zbekiston bo‘ylab kamida 2400 ta stansiya yaratish rejalashtirilgan.

Mening mashinam deyarli 1 soatda  to‘liq qavvatlanadi. Bu taxminan 200 km uchun yetarli: dam olish kunida mashinani zaryad qilib, uni bir hafta shahar sharoitida haydarayman, keyin yana zaryad qilaman. 2023-yilda savdo stansiyalarida quvvat olish taxminan 50-60 ming so‘m bo‘lsa, hozirda (2024-yil fevral oyida – muharrir izohi) elektr energiyasi narxi oshishi sababli to‘liq zaryad taxminan 70 ming so‘mni tashkil qiladi.

Avtomobilni elektr yonilg‘i quyish shoxobchalarida zaryadlash eng arzon benzinni ishlatishdan 2-3 baravar arzon, agar shaxsiy rozetkangiz bo‘lsa, u holda besh baravar arzon bo‘ladi.

Aniq raqamlar bilan bo‘lishamiz. Aleksandr o‘zining YouTube kanalida Changan Benben EStar Toshkentdagi eng mashhur avtomobillardan biri bo‘lgan Chevrolet Sparkga o‘xshashligini ta'kidladi. Shuning uchun bizning qahramonimiz o‘zining do‘sti, “Spark” egasini taklif qilib, elektr va benzinli avtomobilga yonilg‘i quyish xarajatlarini taqqosladi.

Chevrolet Spark 100 km masofaga 9 litr AI-80 benzin talab qiladi, bu esa taxminan 54 000 so‘mni tashkil qiladi. 2023 yilda Aleksandr o‘z mashinasini to‘liq zaryadlash uchun taxminan shu mablag‘ni sarflar edi, bu quvvat 200 km, ya'ni ikki baravar ko‘p bo‘lgan masofa uchun yetarli. Mashinani uyda quvvatlantirsangiz,  100 km  uchun elektr energiyasi 6000 so‘mni tashkil etadi. 2024-yilga kelib narxlar ko‘tarildi — elektr energiyasi uchun ham, yoqilg‘i uchun ham — va natijada muvozanat o‘zgarmadi: elektromobilni zaryadlash benzinli avtomobilga yonilg‘i quyishdan bir necha baravar foydali.

Xizmat ko‘rsatish

— Elektr avtomobiliga xizmat ko‘rsatish (zaryadlashdan tashqari) deyarli hech qanday xarajatlarni talab qilmaydi, bu nuqtai nazardan, u juda tejamkor. Albatta, siz transmissiya moyini o‘zgartirish kerak bo‘ladi, lekin bu arzon va har 50 000 kmda bir marta amalga oshiriladi.

Hammasi oddiy avtomobillarda bo‘lgani kabi elektromobillarga ham ilgak  va shunga o‘xshash sarf materiallari bo‘yicha texnik xizmat ko‘rsatish talab qilinadi.  Mening vaziyatimda elektromobildagi ilgak Chevrolet Spark bilan bir xil edi, barcha ehtiyot qismlar Toshkentda mavjud. Kuzov qismlarini almashtirish nuqtai nazaridan, masalan, baxtsiz hodisa yuz berganda, bu qiyinroq: ularni faqat Xitoydan buyurtma asosida sotib olish mumkin. Men kichik yo‘l-transport hodisasiga duch keldim, biroq menga hech qanday ehtiyot qismlar talab etilmadi, shunchaki orqa bamperimni tuzatib berishdi. Boshqa egalarning tajribasi shuni ko‘rsatadiki,  kuzov qismlari Xitoydan har qanday mashinaga taxminan 2-3 oy ichida yetkaziib beriladi.

Boshqa hech qanday o‘ziga xos xarajatlar yo‘q, hammasi standart: yuvish, to‘xtash joyi. Agar old oynalar qoraytirilgan bo‘lsa, 200 $ to‘lash kerak — bu har qanday avtomobil uchun bir yillik tonirovka litsenziyasining narxi. Litsenziya bo‘lmagan taqdirda, 10 000 000 so‘m jarima solinadi va avtomobil jarima maydonchasiga olib ketiladi.

Sayohatlar

— Mashinada uzoqqa safar qilmaganman, lekin mahalliy sayohatlar bo‘lgan: Chorvoqqa, Yangiobodga, Angrendagi dam olish maskaniga, Toshkent dengiziga, Quyosh institutiga. Masalan, Chorvoq suv ombori tomon ketayotganimizda, men Toshkentda quvvatlantirardim va tog‘larga yetib borardik – u yerda uchta zaryadlash stansiyasi mavjud: Chinorkent kanat yo‘lida, Layner tog‘ kurort majmuasi yonidagi avtoturargohda yoki Amirsoyda. Chinorkentga kelsak, mashinani zaryadga qo‘yaman, bu vaqtda biz kanat yo‘liga ko‘tarilamiz va 40 daqiqa sayr qilib, pastga tushamiz – mashina to‘liq zaryadlangan bo‘ladi, yo‘limizni davom etsak bo‘ladi. Butun mamlakat bo‘ylab ko‘plab zaryadlovchi qurilmalar mavjud, shu jumladan asosiy yo‘llarda — hatto Kamchik dovonida ham.

Shuningdek, elektromobillari invertщr bilan jihozlangan, ya'ni ular 220V rozetkadan zaryad olishlari mumkin. Agar siz dam olish maskanida to‘xtasangiz, ma'muriyatdan rozetkani so‘rashingiz, mashinani adapter orqali bir kechada zaryad qilishingiz va ertalab ketishingiz mumkin. Hech qanday qiyinchiliklar yo‘q, faqat oddiy rozetkadan zaryadlash bir soat emas, balki 10-12 soat davom etadi.

Sotish

— Toshkentda taxminan bir yil yashaganimdan so‘ng, oilamizga kattaroq mashina kerakligini angladim: ba'zida Rossiyadan yaqinlarimiz uchib kelishadi, bu yerda do‘stlar orttirdik, Toshkent atrofida ko‘plab ajoyib diqqatga sazovor joylar bor va men yana sayohat qilishni xohlayman: Samarqand, Buxoroga. Men avtomobilning ko‘proq yurish masofasini, kattaroq yukxona va kengroq salon istayman. Va men elektromobilimni sotib, kattaroq mashina xarid qilishga qaror qildim.

Men uni o‘tgan yilning boshida 17000 dollarga sotib olgan edim. 2023-yil oxirida sotishga qaror qilganimda, yangi Changan Benben e-star narxi 13 000-14 000 $ edi, men uni bu narxdan biroz pastroq sotdim.

Barcha elektromobillar (nafaqat meniki) sezilarli darajada arzonlashganiga quyidagi omillar sabab bo‘ldi:

• Birinchidan, Xitoy bilan logistika yaxshilandi. Agar ilgari bitta mashinani yetkazib berish 3000 dollarni tashkil etgan bo‘lsa, endi u taxminan 1000–1500 $ turadi, ya'ni ikki baravar arzon.
• Ikkinchidan, o‘tgan yili Xitoyda elektromobil akkumulyatorlarini ishlab chiqarish narxi 2 baravarga tushib ketdi, bu esa avtomobil ishlab chiqarish narxiga ta'sir qildi.
• Uchinchidan, Xitoyda doimiy ravishda yangi modellar paydo bo‘ladi va 1-2 yil oldin chiqarilgan avtomobillar sezilarli darajada arzonroq sotiladi.

Arzonroq narx, logistika va Toshkentga yetkazib berish, shuningdek, so‘mning dollarga nisbatan kursi — ushbu omillarning barchasini hisobga olgan holda, elektromobillarining narxi arzonlashmoqda. Va benzinda ishlaydigan mashinalar narxiga qaraganda ko‘proq pasaymoqda. Bundan tashqari, ikkilamchi bozorda elektromobillar birlamchi bozordagi kabi mashhur emas. Odamlar akkumulyator eskirganligi, yurish masofasi zavoddagidan kamroq bo‘lganidan qo‘rqishadi.

Shu sababli, quyidagi vaziyat yuzaga keladi: bir necha yil foydalangandan so‘ng, elektromobilni sotish qiyin bo‘lishi yoki unixarid qilgan narxdan ancha arzonga sotish mumkinligi xavfi mavjud. Barcha omillarni hisobga olgan holda, men elektromobilimni sotishga qaror qildim va hozir benzin yoki gibrid variantni ko‘rib chiqyapman — u yuqori likvidli va kattaroq.

Bonus: velosiped

— Deyarli har kuni (agar harorat noldan yuqori bo‘lsa va yomg‘ir bo‘lmasa) men ishga velosipedda borishga harakat qilaman, u yerga borish uchun 15 daqiqa vaqt ketadi. Mashinani kamdan-kam haydamayman, chunki ofis yaqinida to‘xtash joyi yo‘q.

Menda tog‘ Outleap Radius Seven Expert velosipedi bor (hozir u taxminan 500 $ turadi — muharrir izohi). Velosipedda oldimda egarli qo‘shimcha bolalar o‘rindig‘i mavjud. Men tez-tez qizimni bolalar bog‘chasiga olib boraman va dam olish kunlari ob-havo yaxshi bo‘lsa, shunchaki shahar bo‘ylab 20-25 kilometr kichik tezligda yurishimiz mumkin. Barcha asosiy jihozlarni — bolalar egai, old va orqa yorqin faralar, dubulg‘a, shamol va iskabtoparlardan saqlaydigan shaffof ko‘zoynaklar, bo‘yinni shamollatmaslik uchun snud — bir necha yil oldin Rossiyada taxminan 100 dollarga sotib olganman.

Velosipedning afzalliklaridan biri uning tejamkorligidir. Velosiped xarajatlari unga vaqti-vaqti bilan xizmat ko‘rsatishdan iborat: moylash, zanjir tarangligini sozlash, tormozlarni tekshirish. Bularning barchasini o‘zingiz uyda deyarli bepul qilishingiz yoki xizmatga borib, har uch oyda taminan 50 ming so‘m to‘lashingiz mumkin. Shuningdek, men markazda, Minor metrosi hududida yashayman, u yerda velosiped yo‘llari juda yaxshi rivojlangan: ular daraxtlar soyasida, har qanday mavsumda velosipedda harakatlanish qulay.

Salbiy tomoni shundaki, odamlar velosiped yo‘llariga e'tibor berishga odatlanmagan: ko‘pincha belgilangan joylarda piyodalarga signal berib, qandaydir tarzda ularni aylanib o‘tish kerak. Ikkinchi kamchilik — velosiped yo‘llarida mopedlarda ham harakatlanadilar, ehtiyot bo‘lish kerak.

Boshqa shaharga sayohat qilish va o‘zingiz bilan narsalarni olib ketish uchun, albatta, velosiped mos kelmaydi. U ko‘proq qisqa masofalar uchun: shahar atrofida, ishga borish uchun. Agar mashinangiz bo‘lmasa, do‘konga va bozorga borish mumkin. Va faqat o‘z zavqingiz uchun uchishingiz mumkin. Toshkentda ishqiboz-velosipedchilar uchun guruhlar mavjud bo‘lib, ular velosiped sayrlarini tashkil etadilar. Men ularga bir marta yozdim, markazda uchrashib shaharni aylandik — kechki soat 21:00 dan tungi 01:00 gacha Toshkent bo‘ylab 35 kilometr yo‘l bosib o‘tdik. Ya'ni, agar siz velosipedlarni yaxshi ko‘rsangiz, shaharda rivojlangan jamoa mavjud.

Avtomobil va velosiped: qiyoslash

Qisqa masofalar uchun. Ishga borish uchun — yolg‘iz yoki bola bilan, uni bolalar bog‘chasiga olib borish uchun — velosiped imkon qadar qulaydir. Markazda siz svetoforda mashinada ko‘proq vaqt sarflaysiz va yo‘lni almashtirasiz, velosipedda esa tezroq va sog‘liq uchun foydaliroq bo‘ladi. Albatta, ishdan uygacha bo‘lgan masofa 5 km doirasida bo‘lsa.

Uzoq masofa va sayohatlar uchun. Benzinli mashina uzoq masofalarni muammosiz bosib o‘tishi mumkin. Elektromobil ham, agar u yaxshi yurish masofasiga ega bo‘lsa. Zamonaviy to‘liq o‘lchamli elektromobillarining o‘rtacha yurish masofasi taxminan 400-500 km ni tashkil qiladi, ammo 700 km masofaga ega “elektrichkalar” ham bor va mamlakat yo‘llarida ko‘plab elektr yonilg‘i quyish stantsiyalari mavjud. Biroq, bu yerda qo‘shimcha qilish kerak: elektromobilda har qanday sayohat marshrutini biroz puxtalik bilan rejalashtirish talab etiladi, mashinani zaryad qilish uchun joy va vaqtni oldindan belgilash kerak.

Xizmat ko‘rsatish. O‘tir va hayda — bu velosiped va elektromobilga tegishli. Na moyni almashtirish kerak, na yonilg‘i quyish shoxobchasida navbatda turish kerak.

Qulaylik. Qulaylik — haydash ko‘rsatkichlari bo'yicha elektromobillarining shubhasiz afzalligi.  Ular ajoyib dinamikaga, past aylanishlarda katta aylantiruvchi momentga ega. Har qanday elektromobil shunchaki gaz pedalini bossangiz — darhol katta tezlikni oladi. Tezlanish nuqtai nazaridan, elektromobil benzinli mashinadan tezroq bo‘ladi — albatta, agar sport mashinasini hisobga olmasak.

Shahar bo‘ylab harakatlanish uchun elektromobil eng maqbul variant. U tirbandlikda benzin iste'mol qilmaydi (tirbandlikda bepul turadi), u shovqinsiz, chunki dvigatel shovqin chiqarmaydi. Akumulyator, eng og‘ir qismi bo‘lib, avtomobilning pastki qismida joylashgan, shuning uchun mashina ajoyib boshqaruvga ega. Bundan tashqari, aksariyat elektrmobillar juda boy multimedia tizimlari bilan jihozlangan, bu qulay va bolalarga yoqadi.

Likvidlik. Bu elektromobillarning kamchiligi. 2-3 yildan so‘ng avtomobil qayta sotiilayotganda yoqilg‘ida tejaganlariz bekor bo‘lishi mumkin.Oddiy mashinani sotish osonroq. Agar elektromobilni xarid qilishni istasangiz, unda mashhur markalarning yangi mashinasini olishni maslahat beraman, shunda keyinchalik uni sotish osonroq bo‘ladi, elektr dvigatelni mashinani uyda doimiy ravishda zaryad qilish imkoni bo‘lsa va/yoki asosan shaharda ishlash uchun oilada ikkinchi mashina sifatida tanlang.

Agar siz mashinalar ishqibozi bo‘lmasangiz, menimcha, Toshkentda o‘z avtomobilingizni xarid qilishning hojati yo‘q, chunki shahar bo‘ylab taksida yurish qulay: xizmatlar arzon, markazda yo‘lkira 1–2 $ atrofida turadi. Agar o‘zingiz tog‘ga borib, chang‘ida uchishni istasangiz, 1-2 kunga mashina ijaraga olish osonroq bo‘ladi (masalan, Chevrolet Tracker II kuniga taxminan 50 $ turadi). Va agar siz tarixiy diqqatga sazovor joylarga, masalan, Samarqandga boradigan bo‘lsangiz, Afrosiyob tezyurar poezdida sayohat qilish tezroq va xotirjamroq bo‘ladi. Bir tomonlama chiptaning narxi — taxminan 20  $, Samarqandgacha poezdda sayohat qilish vaqti 2 soat, mashinada eng yomon yo‘llar bo‘yicha esa 5 soatni tashkil qiladi. Avtomobil sotib olishni oilali, hayotini mashinasiz tasavvur qila olmaydigan, uyda o‘tirishni yoqtirmaydigan, har dam olish kunlari shahar tashqarisiga chiqishga harakat qiladigan va bu uchun pul to‘lashga tayyor bo‘lganlarga tavsiya qilgan bo‘lardim.