Qurbon hayiti: 2024-yilda qachon nishonlanadi, bayram tarixi

Qurbon hayiti bayramining mazmun-mohiyati nimada ekanligini, unga qanday to‘g‘ri tayyorgarlik ko‘rish va bu kunni qanday o‘tkazish haqida aytib beramiz.

Qurbon hayitining asl mohiyati nima?

Qurbon bayrami yoki Qurbon hayiti taqvimdagi alohida sana bo‘lib, har bir musulmon uchun yilning eng muhim kunlaridan biri hisoblanadi. Bu Hajning tugashini anglatadi. Arab tilidagi turli manbalarda uning yana bir nomini ko‘rishingiz mumkin — "Iyd al-Adha"  "Qurbon bayrami", "qurbonlik bayrami" deb tarjima qilinadi. Oʻzbekistonda tez-tez uchraydigan “Qurbon bayrami” nomi turkiy tildagi ikki soʻz birikmasidan hosil boʻlgan: “qurbon” va “bayram”.

Qurbon hayiti ziyorat safarining o‘ziga xos cho‘qqisi hisoblanadi. Bu musulmonlarga insonning Allohga bo‘lgan sadoqati, Allohning rahm-shafqati va xayrli ishlarni qilish zarurligini eslatuvchi asosiy diniy bayramlardan biridir. Shu kuni barcha mamlakat musulmonlari Ibrohim payg‘ambar tomonidan qilingan qurbonlikni eslashadi.

Bayram tarixi

Qurʼonda tushida farishtani ko‘rgan Ibrohim payg‘ambar haqida aytiladi. U farishta Allohning elchisi bo‘lib, unga o‘g‘lini qurbonlik qilishi kerakligi haqidagi amrni yetkazadi. Bu payg‘ambar uchun iymon sinoviga aylanadi: qurbonlik uchun hamma narsa allaqachon hozir bo‘lganida, Qodir Alloh sodiqligi va itoatkorligi uchun uni mukofotlaydi. Hadislarda taʼkidlanganidek, Ibrohim alayhissalom oʻgʻlining koʻylagini yecha boshlagan va marosimni oʻtkazishga tayyor boʻlganida, bir ovozni eshitib qolib, orqasiga oʻgirilib qarasa, qurbonlik uchun ruxsat berilgan oq qoʻzichoqni koʻradi.

Qurʼon suralarida tuya ham qurbonlik qilingani aytilgan. Biroq, boshqa hayvonlar ham qurbonlik qilinishi mumkin. Bu nafaqat qo‘y, balki echki, sigir yoki buqa ham bo‘lishi mumkin. Eng muhimi: amalga oshirilayotgan marosim Alloh taologa iymon keltirish va ibodatning dalilidir.

Qurbon hayiti 2024-yilda qaysi sanalarga to‘g‘ri keladi

Qurbon hayiti hech qanday belgilangan sanaga ega bo‘lmagan bayramlar qatoriga kiradi. Bir yil u bir sanaga, kelasi yili esa boshqa sanaga to‘g‘ri kelishi mumkin. Musulmon taqvimi 12 qamariy oyni o‘z ichiga oladi va o‘rtacha 354 kun davom etadi. Natijada, diniy bayramlar kunlari anʼanaviy 365 kunlik kalendarga nisbatan ko‘chiriladi va farq 10-11 kunni tashkil qiladi.

Qurbon hayiti Islom taqvimi bo‘yicha 12-oy — Zulhijja oyining o‘ninchi kuniga to‘g‘ri keladi. Boshqacha sanash tizimidan ham foydalanish mumkin: u har doim Islom dinidagi yana bir muhim bayram — Ramazon hayitidan 70 kun o‘tgach nishonlanadi.

Bayramning davomiyligi turli mamlakatlarda farq qiladi. Masalan, Saudiya Arabistonida bu 14 kunni tashkil etadi, Turkiyada va boshqa davlatlarda kamdan-kam hollarda dam olish kunlari 9-10 kungacha davom etishi mumkin (muddat, shuningdek, dam olish kunlari haftaning qaysi kuniga to‘g‘ri kelishi va dam olish — shanba va yakshanba kunlariga bog‘liq).

Oʻzbekistonda anʼanaga koʻra, Qurbon hayiti sanasi undan 10 kun oldin — Oʻzbekiston musulmonlari idorasi tomonidan tegishli qaror qabul qilingandan keyin eʼlon qilinadi. Shundan soʻng, Prezident Qurbon hayitini nishonlash toʻgʻrisidagi farmonni imzolaydi, unga koʻra bayram munosabati bilan qoʻshimcha ishlanmaydigan kunlar va sanalar belgilanadi. 2023-yilda bayramning birinchi kuni 28 iyunga to‘g‘ri kelgan, bayram davriga 29-30-iyun kunlari ham kirgan — bu kunlar respublikaning barcha aholisi uchun dam olish kunlari sifatida joriy etilgan.

2024-yilda Qurbon hayiti qaysi sanalarga to‘g‘ri keladi?

• 2024-yilda bayramning taxminiy sanasi 16-iyun, yaʼni haftaning oxirgi kuni, yakshanbaga to‘g‘ri keladi.
• Bayram munosabati bilan haftaning birinchi ish kuni — 17-iyun sanasi ham O‘zbekistonda dam olish kuni hisoblanadi.
• Prezidentimizning PF-213-son farmoniga muvofiq, 18-iyun, seshanba kuni ham qo‘shimcha dam olish kuni deb eʼlon qilindi. Bu odatda qanday tartibda ishlashidan qatʼi nazar — haftada besh yoki olti kun, mamlakatning barcha ishlaydigan fuqarolariga tegishli.

Shunday qilib, 2024-yilda O‘zbekistonliklar Qurbon bayramida kamida uch kun dam olishlari mumkin. Besh kunlik jadval bo‘yicha ishlaydiganlar esa — to‘rt kun, chunki 15-iyun — shanba.

Qurbon hayiti 2024-yilda qanday nishonlanadi

Qurbon hayitini nishonlash bir qator anʼanalar va majburiy diniy marosimlar bilan bog‘liq. Hamma oldindan tayyorgarlik ko‘rishni boshlaydi.

Tayyorgarlik

Mo‘min-musulmonlarga Zulhijja oyining birinchi to‘qqiz kunida ro‘za tutishlari tavsiya etiladi. U Ramazon oyidagi ro‘za tutish bilan bir xil tamoyillarga asoslanadi. Yaʼni, tong otgandan to kun botgunga qadar har xil noz-neʼmatlardan bosh tortish, er-xotin yaqinligi kabi ro‘zani buzadigan amallardan saqlanish lozim. Kechasi cheklovlar olib tashlanadi, lekin ortiqcha saʼy-harakatlar rag‘batlantirilmaydi.

Bu oyning birinchi o‘n kunligi yilning eng yaxshi kunlaridan bo‘lib, muborak sanalar hisoblanlanadi — bu haqda bir qancha hadislarda ham aytib o‘tilgan. Masalan, ulardan birida Alloh oldida bu kunlardan buyuk kunlar yo‘qligi eslatib o‘tilgan. Nafaqat qunt bilan ro‘za tutish, balki bu kunlarni yaxshi amallarga bag‘ishlash va gunoh qilmaslikka harakat qilish ham muhimdir.

Qurbon hayitidan oldingi kun – Zulhijja oyining to‘qqizinchi kuni – Arafat (Arafa) kuni deb ataladi. Aytishlaricha, shu kuni haj ziyoratchilari Arofat tog‘i vodiysiga yig‘ilishlari sababli u shunday nomlangan. Bu Arafot tog‘iga ziyorat kuni bo‘lib, uning etagida ziyoratchilar kunni ibodat va duolar bilan o‘tkazadilar. Ular ibodat qilishlari va vaʼzlarni tinglashlari, maʼnaviy poklanishga eʼtibor qaratib, yerdagi muammo va tashvishlardan voz kechishlari lozim.

Haj ziyoratiga bormaydigan musulmonlar ro‘za tutadilar. Ovqatlanish ta'qiqi sahardan boshlanadi va quyosh botguncha davom etadi. Bu kuni ibodat qilish, Alloh oldida tavba qilish, gunohlari uchun mag‘firat so‘rash va boshqalarga kechirimli bo‘lish, yaxshi amallar bajarish va sadaqa berish odat tusiga kirgan.

Qurbon hayitidan oldingi kecha odatda Qurʼon o‘qish va ibodat qilish bilan o‘tkaziladi.

Ertalab mo‘min-musulmonlar tahorat olishadi, keyin oldindan tayyorlangan, iloji bo‘lsa, yangi sotib olingan, toza bayramona kiyimlarni kiyishadi.

Qurbon hayitini nishonlash

Keng miqyosdagi bayram erta tongda boshlanadi. Bayram namozi (salat al-ʼid, hayit namozi) odatda masjidlarda soat 5-6 atrofida o‘qiladi. Aniq vaqtni oldindan bilish kerak: bayramga yaqinroq O‘zbekiston masjidlarida aniq jadvallar paydo bo‘ladi.

Bu kungi namoz xutba bilan yakunlanadi, ularda Allohni ulug‘laydilar va haj amallari haqida gapiradilar.

Qoidalarga ko‘ra, Qurbon hayitida qurbonlik qilish namoz va xutba tugaganidan keyin va uchinchi, baʼzan hatto to‘rtinchi kuni quyosh botmasdan oldin amalga oshiriladi (mumkin bo‘lgan muddat diniy-huquqiy maktabga bog‘liq). Eng yaxshisi bayramning birinchi kunida qurbonlik qilishdir.

Marosim tugagandan so‘ng, so‘yilgan hayvonning go‘shti taqsimlanadi. U uch qismga bo‘linishi kerak: birinchi qismdan o‘zingiz va yaqin oila aʼzolaringiz uchun noz-neʼmat tayyorlanadi, ikkinchisi qism — qarindosh yoki qo‘shnilar orasidagi muhtojlarga tarqatish uchun, uchinchi qism kam taʼmillangan oilalarga sadaqa sifatida tarqatiladi.

Qurbon hayiti sharafiga tashkil etilgan bayram dasturxonida qo‘y go‘shtidan tayyorlangan taomlar asosiy o‘rin tutadi. Bayramga qanday taomlar pishirish ko‘p jihatdan milliy anʼanalarga bog‘liqdir. O‘zbekistonda asosiy taom, qoida tariqasida, qo‘y go‘shtidan tayyorlangan oshdir. Agar oilada qurbonlik qilish imkoniyati bo‘lmasa, go‘shtni bozordan sotib olish mumkin.

Dasturxonning o‘zi chiroyli bezatilgan, oilaning moddiy holatiga muvofiq, iloji boricha boy va xilma-xil tarzda to‘ldirilgan bo‘lishi lozim. Anʼanaga koʼra, dasturxonga turli xil shirinliklar ham qo‘yiladi — bu har bir oilaning o‘ziga xos urf-odatlariga bog‘liq. Bayramning har bir kuni uchun turli xil go‘shtli taomlarni tayyorlash anʼanalari ham mavjud.

Qurbon hayitida nimalar qilish odat tusiga kirgan

Qurbonlik, ibodat, xayriya va dasturxon boshida butun oila bilan yig‘ilish — bu Qurbon hayiti bilan bog‘liq  an'analarning hammasi emas. Yana qanday go‘zal odatlar mavjud:

• yaqinlaringiz bilan turli xil sovg‘alar va noz-neʼmatlarni baham kolrish, ularnikiga mehmonga borish yoki mehmonga taklif qilish;
• yolg‘iz yashaydigan qarindoshlarning holidan xabar olish va yordam qo‘lini cho‘zish;
• yaxshi amallar bajarish;
• qabristonlarni ziyorat qilish va o‘tganlarning ruhiga ibodat qilish;
• bilib-bilmay dilini og‘ritgan insonlardan kechirim so‘rash va kechirimli bo‘lish.

Qurbon hayitida nimalar qilmaslik kerak

Bu bayram har bir musulmonga Alloh roziligi uchun unga o‘z sadoqatini isbotlash, azaliy qadriyatlarga – adolat, ezgulik, qo‘ni-qo‘shnilarga g‘amxo‘rlik qilishga eʼtibor qaratishdir. Gunoh qilmaslik, yomon so‘zlar aytmaslik, boshqalarning dilini og‘ritmaslik, muhtojlardan sadaqani ayamaslik, yordam so‘ragan odamlarni eʼtiborsiz qoldirmaslik lozimdir. Ibodatlar va zarur marosimlarni bajarishga xalaqit beradigan og‘ir jismoniy mehnat va boshqa ishlardan voz kechish kerak — hatto bu ishlar juda muhim bo‘lsa ham. Barcha musulmonlar uchun eng muhim ushbu bayramda tashqi ko‘rinishga alohida eʼtibor beriladi: pala-partish yoki kir kiyimlar kiyish mumkin emas.