Sug'urta bo'yicha qo'llanma: bu nima va ular moliyani saqlashga qanday yordam beradi

Biz sug'urta bozorining xususiyatlari va nima uchun sug'urtaga investitsiya qilingan pul bekorga ketmasligi haqida gaplashamiz.

Ko'pchilik faqat avtomobilni sug'urta qilish kerak deb hisoblaydi. Lekin aslida,  sug'urtaga investitsiya qilingan pul ortig‘i bilan qoplanib ketadigan holatlar hayotda ko‘p bo'lishi mumkin. Ba'zida esa sug'urta orqali hatto pul ishlashingiz ham mumkin.

Sug‘urtaning qanday turlari mavjud

O'zbekistonda o'nlab sug'urta kompaniyalari faoliyat ko'rsatmoqda. Ular turli xil dasturlar bo'yicha 100 dan ortiq sug'urta turlarini taklif qilishadi. Ko'pgina hollarda, sug‘urta polisini uydan chiqmasdan onlayn tarzda tuzish mumkin.

Shartli ravishda ularni majburiy va ixtiyoriy turlarga bo'lish mumkin. Birinchisi, siz qila olmaydiganlarni o'z ichiga oladi, masalan, TVEFJMS — transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug'urtalash, ya'ni OSAGO.

Eng keng tarqalganlari orasida:

• mulkni sug'urtalash — turli xil, kvartira yoki uydan tortib to jihozlargacha;
• avtomobil sug'urtasi;
• hayot va sog'liqni sug'urtalash;
• jamg'arma sug'urtasi.

Keling, har bir tur haqida batafsilroq gaplashamiz.

Mulkni sug'urtalash

Ipoteka kreditini olganingizda, qoidaga ko'ra, uyingiz yoki kvartirangiz yo'qotish va shikastlanish xavfidan sug'urta qilinadi. Bu sizga qarz beradigan bank tomonidan amalga oshiriladi va odatda sug'urta qiymati yillik stavkangizga qo'shiladi. O'rtacha bu yiliga 1% ni tashkil qiladi. Ya'ni, masalan, kreditingiz stavkasi yiliga 25% bo'lsa, garov sug'urtasi bilan birga 26% to'lashingiz kerak bo'ladi.

Yana bir variant — mulkni ixtiyoriy sug'urtalash. Masalan, agar biror kishi kvartiradagi mol-mulkini zarardan sug'urtalashni istasa — o'g'irlik, yong'in, qo'shninikidan suv toshib ketishi  va boshqalar. Shartnomaning amal qilish muddati va sug'urta summasining miqdorini mustaqil ravishda — mulk qiymatiga qarab mumkin bo'lgan zararni taxmin qilish orqali aniqlash mumkin. Agar, masalan, bir kishi o'z kvartirasini ijaraga berib yoki oilasi bilan uzoq vaqtga ketadigan bo‘lib, shu vaqt ichida uy-joyga nimadir bo‘lib qolishidan qo'rqsa, bu variant foydali bo'lishi mumkin. Bunday sug'urta uncha qimmat turmaydi. O'rtacha, bir yillik sug'urta  sug'urtalangan mulk bahosining 0,5%gacha turadi.

Mulkni sug'urtalash variantlaridan biri bu o'z javobgarligini sug'urtalashdir. Masalan, agar siz qo'shnilarnikiga suv toshirib yuborsangiz, unda ta'mirlash xarajatlarini (yoki uning bir qismi — sug'urta polisi miqdoriga qarab) siz uchun sug'urta kompaniyasi to'lab beradi. Bunday sug'urta taxminan shuncha pulga yoki biroz qimmatga tushadi. Agar, masalan, bir qavat pastda kvartirasini qimmat ta'mirdan chiqargan qo'shnilar yashasa va siz butun oila ishda ekanida, eski santexnikangiz ishlamay qolishidan qo'rqsangiz, bu foydali bo'lishi mumkin.

Siz, masalan, uydagi yoki mashinadagi gaz uskunasini  alohida-alohida sug'urtalab, agar kvartirada gaz balloni portlasa, qo'shnilar kabi uchinchi shaxslarga yetkazilishi mumkin bo'lgan zararni qoplashingiz mumkin.

Ba'zi kompaniyalar hatto maishiy texnika yoki gadjetlarni sug'urtalash kabi xizmatlarni taklif qiladi. Sug'urta sizga kafolatni qoplamaydigan yoki uning amal qilish muddati tugaganidan keyin qimmat qurilmani ta'mirlash uchun pul to'lashga imkon beradi. Qoida tariqasida, bunday shartnomalar franshiza bilan rasmiylashtiriladi. Ya'ni, summaning bir qismi (masalan, 15-20%) egasi tomonidan to'lanadi, qolgan qismi sug'urta to'lovi doirasida — sug'urtalovchi kompaniya tomonidan to'lanadi. Masalan, Toshkentda qiymati 5 million so'mgacha bo'lgan uskunalarni sug'urtalash variantlarini topdik, yillik polis taxminan 150 ming so'mni tashkil etadi.

Avtomobil sug'urtasi

Agar siz to'satdan baxtsiz hodisa sodir etib qopysang, TVEFJMS (OSAGO) kerak bo‘ladi. Bu baxtsiz hodisa yuz berganda muammolarni bartaraf qiladi va zarar ko'rganlarga byudjetga katta zarar yetkazmasdan kompensatsiya to'lashga imkon beradi. Maksimal sug'urta to'lovi — ya'ni sug'urta kompaniyasi zarar ko'rgan tomonga o‘tkazadigan summa — 40 mln so' m. Bundan jabrlanuvchining mol-mulkiga yetkazilgan zarar uchun maksimal kompensatsiya sug'urta summasining 35%dan oshmasligi kerak, sog'liq yoki hayotga zarar yetkazilgan taqdirda maksimal to'lov 65%dan oshmasligi kerak.

Sug'urta narxi transport vositasining turiga, polisning o'ziga (haydovchilar soni cheklangan, 5 kishigacha, masalan, faqat oila a'zolari yoki cheklovlarsiz), mintaqaga, o'tgan yil davomida sug'urta hodisalari soniga bog'liq. Toshkent shahri va viloyatida haydovchilar soni cheklangan  "yengil avtomobil" uchun bir yillik polis narxi 56 ming so'mdan, cheklovlarsiz — 168 ming so'mdan boshlanadi.

Kasko, yoki ixtiyoriy avtoulov sug'urtasi polisi, agar mashinangizga nimadir bo‘lsa, foydasi tegishi mumkin. Bu, baxtsiz hodisa bo'lishi shart emas, bunday holda ta'mirlash qiymati avariya aybdori qoplagan TVEFJMS dan ancha qimmatga tushadi (sug'urta to'lovining maksimal 35%, ya'ni 14 million so'm). Sug'urtaga boshqa oldindan aytib bo'lmaydigan vaziyatlar xavfi kiritilishi mumkin: to'xtash joyidagi mashinaga tasodifiy zarar yetkazishdan tortib tabiiy ofatlargacha. Qoplashning maksimal miqdori xohishingizga ko'ra tanlanishi mumkin. Shartnoma qanchalik ko'p xavflar keltirilsa, polis shunchalik qimmatga tushadi. Bundan tashqari, uning narxi bozorda avtomobil narxiga bog'liq bo'ladi. Qoida tariqasida,  qoplanish summasi yaxshi bo‘lgan Casco sug'urtasi avtomobil narxining 1-1,5% tashkil qiladi. Masalan, 100 million so'mga baholangan mashina uchun yiliga 1-1,5 mln.

Hayot va sog'liqni sug'urtalash

Bankda ipoteka yoki kredit olish uchun ariza berishda qo'shimcha (lekin majburiy emas) bo'lishi mumkin. Agar biror kishi vaqtincha ishlay olmasa, masalan, jiddiy kasallik yoki jarohat bo'lsa, sug'urta kompaniyasi to'lovning bir qismini kasallik ta'tiliga mutanosib ravishda qoplaydi. Va agar biror kishi nogiron bo'lib, nogiron bo'lib qolsa yoki vafot etsa, unda kreditning butun qoldig'i qoplanadi. Siyosatning narxi ko'p jihatdan qarz oluvchining yoshi va sog'lig'i, qarz olish muddati va uning miqdoriga bog'liq bo'ladi. O'rtacha kreditlar uchun bu sug'urta summasining 2-8% tashkil qiladi.

Bunday sug'urtaning ko'pchilikka tanish bo'lgan yana bir varianti sayyohlikdir. Bunday holda, siz chet elda davolanish uchun pulni cho'ntagingizdan to'lashingiz shart emas yoki sug'urta xarajatlarning katta qismini qoplaydi. Bunday sug'urta ayniqsa pandemiyada dolzarb bo'lib qoldi. Uning qiymati har xil bo'lishi mumkin: bir necha o'ndan bir necha yuz ming so'mgacha. Bu mamlakatga, sug'urta qoplamasi miqdoriga, odamning yoshiga, sayohat maqsadiga bog'liq. Misol uchun, agar u ekstremal sport bilan shug'ullansa, u ta'tilni plyajda o'tkazishni rejalashtirganidan ko'ra ko'proq pul to'laydi. Va butun oila uchun sug'urta qilishda siz chegirma olishingiz mumkin.

Shuningdek, siz o'zingizni yoki oila a'zolaringizni baxtsiz hodisa, shikastlanish, bir qator kasalliklardan sug'urtalashingiz mumkin. Sug'urta hodisasi yuz berganda, shaxsga sug'urta summasi to'lanadi (uning miqdori shartnoma tuzilganda belgilanadi). Ammo shuni yodda tutish kerakki, har qanday tibbiy sug'urtada ko'plab holatlar mavjud — istisnolar. Shuning uchun, sotib olishdan oldin shartlarni diqqat bilan o'qib chiqishingiz kerak.

Jamg'arma sug'urtasi

Ushbu turdagi sug'urta hayotni sug'urtalashga ham tegishli, ammo boshqa variantlardan farqli o'laroq, bu sizning moliyaviy ahvolingizni oshirishga imkon beradi. Shartnoma ma'lum bir muddatga, masalan, bir yil, 5 yil, 10 yil va hokazolarga tuzilishi mumkin yoki hayotdagi ma'lum bir voqea — to'y, oilada bola tug'ilishi yoki voyaga yetishi, nafaqaga chiqishi va hokazolarga bog'liq bo'lishi mumkin. Bu vaqt ichida odam ma'lum miqdorlarni kiritadi — oyiga bir marta, chorakda va hokazo, badallarning chastotasi va miqdori alohida tanlanadi, hamda shartnomada belgilanadi. Ushbu muddat tugagandan so'ng, butun summa va sug'urta kompaniyasidan foizlar to'lanadi (qoida tariqasida, bu o'rtacha 4-5%). Sug'urtalangan shaxs vafot etgan taqdirda, merosxo'rlarga qancha badal to'langanidan qat'i nazar, butun sug'urta davri uchun mablag' to'lanadi.

Bundan tashqari, hayotni sug'urtalash bo'yicha badallar daromad solig'idan ozod qilinadi. Shunday qilib, to'langan summaga yana 12% qo'shiladi — shaxsiy daromad solig'i miqdori. Masalan, bir yilda har oyda 1 million so'm mablag ' kiritib, shaxsiy daromad solig'iga 1,44 million so'm tejashingiz mumkin.

Ixtiyoriy jamg'arib boriladigan nafaqa sug'urtasi ham xuddi shunday ishlaydi. Shunga o'xshash tizimga ko'ra, odam doimiy ravishda shaxsiy daromad solig'iga tortilmaydigan badallarni nodavlat jamg'armasidagi jamg'arma hisobvarag'iga o'tkazadi. Va nafaqaga chiqqanidan keyin u unga qo'shimchalarni o'ladi. Bunday holda, siz ma'lum bir muddat ichida to'plangan to'lovlarni olishni tanlashingiz mumkin (bu shaxsning o'zi tomonidan belgilanadi) yoki bir vaqtning o'zida butun miqdorni tanlashingiz mumkin. Agar biror kishi doimiy yashash uchun boshqa mamlakatga ko'chib ketsa, u to'plangan barcha mablag'larni bir vaqtning o'zida olishi mumkin. O'lim holatida jamg'armalar meros qilib olinadi.

Xuddi shunday, badallarni, masalan, ishlamaydigan oila a'zosining shaxsiy nafaqa hisobvarag'iga o'tkazish mumkin. Aytaylik, agar xotini uy bekasi bo'lsa, er buni qilishi mumkin.

Xulosa

Sug'urta — bu kutilmagan hayotiy vaziyatlarda o'zlarini moliyaviy yo'qotishlardan himoya qilishni istaganlar uchun qulay narsa: baxtsiz hodisalar, ish qobiliyatini yo'qotish va boshqalar. Garchi ularga pul sarflash achinarli bo'lsa-da, bu o'z samarasini beradi. Va ba'zi hollarda, ular tufayli siz hatto jamg'armalaringizni ko'paytirishingiz mumkin.