Oilaviy byudjetni qanday yuritish kerak: qoida va layfxaklar

Oilaviy byudjetni yuritish oilaning moliyaviy farovonligi bog‘liq bo‘lgan muhim vazifadir. Moliyani birgalikda boshqarish pul bilan bog‘liq mojarolarning oldini olishga va umumiy maqsadlarga erishishga yordam beradi. Jarayon barcha oila a’zolaridan shaffoflik, hamjihatlik va mas’uliyatni talab qiladi.

Maqolada o‘zingizni dadil va xotirjam his qilishingiz uchun oilaviy byudjetni qanday to‘g‘ri yuritish kerakligini bilib olamiz. Byudjetni shakllantirish va boshqarishning asosiy bosqichlarini, shu jumladan moliyaviy maqsadlarni belgilash, daromad va xarajatlarni hisobga olish, mablag‘larni rejalashtirish va taqsimlashni ko‘rib chiqamiz.

Qo‘shma oilaviy byudjet nima

Qo‘shma oilaviy byudjet — bu oilaning moliyasini tizimli boshqarish bo‘lib, barcha daromad va xarajatlarni rejalashtirish, hisobga olish va nazorat qilishni o‘z ichiga oladi. Qo‘shma byudjetning asosiy maqsadi oilaning moliyaviy barqarorligini ta'minlash, belgilangan maqsadlarga erishish va oila a'zolarining farovon hayot kechirishi uchun shart-sharoitlar yaratishdan iborat.

Qo‘shma oilaviy byudjetning asosiy elementlari:

• Daromadlar. Bunga ish haqi, mukofot pullari, dividendlar, ijtimoiy to‘lovlar va boshqa muntazam va muntazam bo‘lmagan tushumlar kabi oilaning barcha daromad manbalari kiradi.
• Xarajatlar. Belgilangan (kommunal to‘lovlar, uy ijarasi, kreditlar) va o‘zgaruvchan (oziq-ovqat, kiyim-kechak, o‘yin-kulgi) turlarga bo‘linadi. Majburiy va kutilmagan xarajatlarni hisobga olish muhimdir.
• Jamg‘arma va investitsiyalar. Kelajakda moliyaviy xavfsizlik yostiqchasini shakllantirish yoki kapitalni oshirish maqsadida investitsiya qilish uchun ajratilgan daromadning bir qismi.
• Moliyaviy maqsadlar. Oila intilayotgan aniq vazifalar: masalan, uy-joy sotib olish, ta'lim uchun to‘lov, sayohat va boshqalar.

Byudjetni boshqarish usullari va qo‘shma formatning afzalliklari

Oilaviy byudjet qo‘shma va alohida bo‘lishi mumkin. Alohida byudjetda har bir oila a'zosi daromad va xarajatlarni mustaqil boshqaradi, qo‘shmada esa barcha mablag‘lar birlashtiriladi.

Oilaviy byudjetni yuritishning kamroq tarqalgan boshqa ikkita usuli ham mavjud — qisman birlashtirilgan va proporsional. Birinchi holda daromadning bir qismi umumiy xarajatlarni (uy-joy, kommunal xizmatlar, oziq-ovqat) qoplash uchun umumiy jamg‘armaga birlashtiriladi, qolgan qismi esa har bir oila a'zosida shaxsiy xarajatlar uchun qoladi. Ikkinchisida — xarajatlar har bir a'zoning daromadiga mutanosib ravishda taqsimlanadi. Agar turmush o‘rtoqlardan biri ko‘proq daromad olsa, umumiy xarajatlarning katta qismini qoplaydi.

Oilada moliyaviy masalalarni hal qilish usullari turlicha bo‘lishiga qaramay, ko‘pchilik uchun birlashtirilgan byudjet eng odatiy va an'anaviy variant bo‘lib qolmoqda. Umumiy oilaviy byudjet yuritishning asosiy afzalliklari:

• hamma oila a'zolari qancha mablag‘ borligini va nimaga sarflanayotganini biladi.
• byudjetni birgalikda boshqarish oiladagi muloqotni yaxshilashga yordam beradi.
• xarajatlarni yanada samarali boshqarish va keraksiz xarajatlarni oldini olish imkoniyati.
• oilaviy byudjetni oqilona rejalashtirsangiz va boshqarsangiz, har bir oila a'zosining muhim maqsad va orzulari uchun pul yig‘ish mumkin.

Oilada qo‘shma byudjet yuritish qoidalari

Barcha moliyaviy maqsadlarni samarali hal qilish uchun oilaviy byudjetni qanday yuritish kerakligini ko‘rib chiqamiz.

Moliyaviy maqsadlarni belgilang

Oila byudjetini qanday yuritishni o‘rganishning birinchi qoidasi — moliyaviy maqsadlarni aniq belgilashdir. Ular oilangizning ham qisqa muddatli, ham uzoq muddatli ehtiyoj va istaklarini qamrab olishi kerak.

Qisqa muddatli maqsadlar odatda bir necha oy yoki bir yilga mo‘ljallangan bo‘lib, uyni ta'mirlash, yangi mebel sotib olish yoki ta'tilni rejalashtirish kabi masalalarni o‘z ichiga olishi mumkin. Uzoq muddatli maqsadlar uchuq ko‘proq vaqt davomida pul yig‘ishi talab etilib, ko‘chmas mulk sotib olish, bolalarning oliy ta'limi uchun to‘lov yoki yirik investitsiya loyihalarini o‘z ichiga olishi mumkin. Bu maqsadlarni muhokama qilish va belgilashda barcha oila a'zolarining ishtirok etishi muhimdir. Har biri bu maqsadlarga erishish uchun o‘z aloqadorligi va mas'uliyatini his qilishi kerak.

Qo‘shma moliyaviy reja tuzing

Moliyaviy maqsadlar belgilangandan so‘ng, bu maqsadlarga erishishga yordam beradigan qo‘shma moliyaviy rejani ishlab chiqish kerak. Oilangizning barcha daromad manbalarini, shu jumladan ish haqi, biznes daromadlari, ijtimoiy to‘lovlar va investitsiya daromadlarini ko‘rib chiqing. Keyin xarajatlarni taqsimlang, bunga majburiy to‘lovlar, masalan, ijara, kommunal xizmatlar va kreditlar, shuningdek, oziq-ovqat, transport, o‘yin-kulgi kabi o‘zgaruvchan xarajatlarni kiriting. Kelajakda tushunmovchiliklarning oldini olish uchun barcha oila a'zolari bu rejani tushunishlariga va qabul qilishlariga ishonch hosil qiling.

Daromad va xarajatlar hisobini yuriting

Moliyaviy ahvolingiz haqida to‘g‘ri tasavvurga ega bo‘lish va oilaviy byudjetni qanday yuritishni aniq tushunish uchun muntazam ravishda barcha daromad va xarajatlar hisobini  yuritish kerak. Byudjet holati haqida to‘liq tasavvurga ega bo‘lish va yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni o‘z vaqtida aniqlash uchun barcha daromad va xarajatlarni har kuni yoki har haftada yozib borish muhimdir.

Zamonaviy texnologiyalar oilaviy byudjetni boshqarish jarayonini ancha yengillashtiradi. Daromad va xarajatlarni hisobga olish jarayonini avtomatlashtirishga yordam beradigan Mint, YNAB, PocketGuard kabi moliya hisob-kitobi ilovalaridan foydalaning. Bu xizmatlar moliyaviy oqimlaringizni yaxshiroq tushunishga va oqilona qarorlar qabul qilishga yordam beradigan qulay hisobotlar va grafiklarni taqdim etadi. Moliyaviy muammolarni o‘z vaqtida aniqlash va tuzatish uchun muntazam ravishda ma'lumotlarni kuzatib boring.

Xarajatlarni toifalarga ajrating

Qo‘shma byudjetni samarali yuritish uchun barcha xarajatlarni asosiy toifalarga ajrating. Bularga uy-joy, ovqatlanish, transport, tibbiyot, ta'lim, o‘yin-kulgi, kiyim-kechak va boshqalar kirishi mumkin. Hisob-kitobni yanada aniqroq olib borish uchun kichik toifalarni tuzish ham foydalidir. Masalan, “Oziq-ovqat” toifasida “Mahsulotlar”, “Restoranlar”, “Kafe” kichik toifalarini ajratish mumkin. Bu xarajatlarni yaxshiroq nazorat qilishga va xarajatlarni qisqartirish mumkin bo‘lgan sohalarni aniqlashga yordam beradi.

Har bir toifa uchun limit o‘rnating

Ortiqcha xarajat qilmaslik uchun har bir xarajat toifasida sarflanishi mumkin bo‘lgan maksimal miqdorni belgilang. Bu oilaning umumiy daromadi va moliyaviy rejada belgilangan maqsadlar asosida amalga oshiriladi. Xarajatlar belgilangan limitlardan oshmasligini muntazam ravishda tekshirib turing va kerak bo‘lganda byudjetga o‘zgartirishlar kiriting. Bu mablag‘larni nazorat ostida tutishga va kutilmagan qarzdorliklarning oldini olishga yordam beradi.

Zaxira jamg‘armasini yarating

Zaxira fondining mavjudligi oilaning moliyaviy xavfsizligining muhim jihatidir. Oilangizning uch-olti oylik asosiy xarajatlariga teng bo‘lgan summani aniqlang. Bu ishni yo‘qotish yoki katta tibbiy xarajatlar kabi kutilmagan vaziyatlarga tayyor bo‘lishga imkon beradi. Kerakli summa yig‘ilguncha har daromadning bir qismini (masalan, 10-15%) zaxira fondiga ajrating. Shunday qilib, inqirozli vaziyatlarda oilangizni moliyaviy xavfsizlik yostiqcha bilan ta'minlaysiz.

Katta xaridlarni oldindan rejalashtiring

Texnika yoki mebel sotib olish kabi katta xarajatlarni rejalashtirayotgan bo‘lsangiz, bularni byudjetga kiriting va xarid muddatini oldindan belgilang. Kerakli summani rejalashtirilayotgan xarid sanasigacha to‘plash uchun har oy ma'lum miqdorni ajratishni boshlang. Bu kredit yoki qarz olmaslikka yordam beradi, shuningdek, katta xarajatlarga oqilona yondashish imkonini beradi.

Muntazam moliyaviy uchrashuvlar o‘tkazing

Moliyaviy intizomni saqlash va natijalaringizni baholash uchun muntazam ravishda moliyaviy uchrashuvlar o‘tkazing. Har oyda yoki har chorakda bir marta oilangiz bilan byudjetning joriy holatini muhokama qilish, erishilgan maqsadlarni baholash va kerak bo‘lganda rejani o‘zgartirish uchun yig‘iling. Nimalar yaxshi bajarilganini, nimalarni esa yaxshilash kerakligini  tahlil qiling. Kerak bo‘lsa, moliyaviy maqsadlaringizni qayta ko‘rib chiqing va byudjetni qayta taqsimlang.

Qarz yukini nazorat qiling

Barcha kredit va qarzlar o‘z vaqtida to‘lanishini nazorat qiling — busiz oilaviy byudjetni samarali yuritish mumkin emas. Foizlar bo‘yicha ortiqcha to‘lovlarni kamaytirish uchun birinchi navbatda eng yuqori foiz stavkalariga ega kreditlarni to‘lashga harakat qiling. Kreditlardan faqat zarur hollarda va ularni to‘lashga ishonchingiz komil bo‘lgandagina foydalaning. Qarz yukini nazorat qilish moliyaviy muammolarning oldini olishga va ijobiy kredit tarixini saqlab qolishga yordam beradi.

Qo‘shma byudjet yuritish — moliyaviy barqarorlik va oiladagi totuvlikning kalitidir. Moliyani shaffof va mas'uliyatli boshqarish umumiy maqsadlarga erishishga, mojarolarni oldini olishga va kutilmagan vaziyatlarga tayyorgarlik ko‘rishga yordam beradi.