Matrasni qanday tanlash kerak: tuzilishi va to‘ldirgichlari

Inson kuniga 7-8 soat uxlashi kerak. Bu kun davomida o‘zingizni yaxshi his qilish va kechasi tiklanish uchun muhimdir. Uyqu paytida tana yurak-qon tomir, endokrin, immun va asab tizimlarini tekshiradi va “tiklaydi”, miya faoliyatini, qon bosimini normallashtiradi, regeneratsiya — shifo va “yoshartirish” deb ataladigan jarayonlarini ishga tushiradi.

Sog‘lom uyqu uchun umurtqa pog‘onasining to‘g‘ri holatini saqlab turish va mushaklarda kuchlanish nuqtalari paydo bo‘lmasligi kerak. Bunday nuqtalar, masalan, inson juda yumshoq yoki, to‘ldirgichi  g‘ijimlangan, prujinalari esa ezilgan eski matrasda uxlasa paydo bo‘ladi. Shu sababli, umurtqa “egilib qoladi”, mushaklar qarshilik ko‘rsatadi va zo‘riqadi. Buning natijasida, sifatli uxlab bo'lmaydi. Uxlash uchun qulay bo‘lgan matrasni qanday tanlash kerakligini  maqolamizda aytib beramiz.

Matrasni qachon o‘zgartirish kerak

Matras yaroqsiz holga kelganini qanday bilish mumkin? Buning beshta belgisi bor:

• Prujinani yoki to‘ldirgichning yumaloqlangan joylarini his qila boshlaysiz.
• Matrasda ezilgan joylar paydo bo‘ldi.
• Matras g‘ijirlay boshladi.
• Uyqu paytida siz turmush o‘rtog‘ingiz  tomonga yoki u siz tomonga dumalab ketadi.
• Mushaklar va beldagi og‘riqlar bilan uyg‘onasiz, uyqudan keyin charchoqni his qilasiz.

Shuni tushunish kerakki, hatto juda yaxshi va qimmat matras ham tayanch-harakat tizimi kasalliklarini davolay olmaydi. Agar og‘riq bilan uyg‘onsangiz, lekin mashqlardan so‘ng noqulaylik yo‘qolsa, ehtimol (lekin har doim ham emas) og‘riqning sababi noqulay uyqu holatidir. Biroq umurtqa va tayanch-harakat apparati qanday holatda ekanligini bilish uchun shifokor bilan maslahatlashish kerak.

Qanday matraslar bor va ortopedik matras sotib olish kerakmi

Matraslarning assortimenti juda katta. Ortopedik matraslar eng qimmat hisoblanadi — eksklyuziv variantlar hatto buyurtma asosida tayyorlanadi. Ularning tuzilishi nafaqat mustaqil prujinalar blokidan, balki turli xil to‘ldirgich qatlamlaridan ham iborat, shuning uchun bunday matraslarning qattiqligi turli joylarida har xil bo‘ladi. Bunday matrasning har bir nuqtasi mustaqil ravishda ishlaydi, ko‘proq yoki kamroq cho‘kib qoladi.

Haqiqiy ortopedik matras tibbiy sertifikatga ega bo‘lishi kerak. U umurtqa qiyshayishi, skolioz, tayanch-harakat apparati shikastlanganidan keyin va ayrim hollarda profilaktika maqsadida zarur. Muayyan kasalliklarga chalingan odamlar uchun ortopedik matraslardan foydalanish zararli bo‘lishi mumkin. Shuning uchun sotib olishdan avval shifokor bilan maslahatlashish muhimdir. Shuningdek, bunday matraslar 3 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun to‘g‘ri kelmaydi.

Er-xotinlar uchun mos bo‘lgan alohida bo‘lakli matraslar bo‘ladi: yarmi ortopedik, ikkinchisi esa oddiy  bo‘lishi mumkin yoki ular egiluvchanlik va qattiqlik jihatidan turli xil xususiyatlarga ega bo‘lishi mumkin. Bunday holda, uyquda sherigining tomoniga dumalab ketmaydi va to‘lqin ta'sirini sezmaydi.

Aksariyat insonlarga to‘g‘ri joylarda egiluvchan va umurtqaning to‘g‘ri holatini saqlaydigan anatomik matraslar mos keladi. Ba'zan ular ortopedik xususiyatlarga ega (masalan, mustaqil prujinalar bloki bilan jihozlangan), ammo tibbiy sertifikatga ega emas, shuning uchun ular gibrid hisoblanadi.

Xotira effektili matraslar ham mavjud: maxsus ko‘pik uxlayotgan odamning parametrlariga moslashadi va u o‘zini deyarli vaznsizlik holatida his qiladi. Biroq, bunday matras qizib ketib, issiq yozda noqulaylik tug‘dirishi mumkin.

Vaznsizlik hissini suv matrasi ham berishi mumkin. Ammo to‘lqin effekti tufayli unda uxlash noqulay bo‘lishi mumkin. Shuningdek, bunday matrasdan suv oqishi mumkin. Puflama matraslar undan ishonchliroq — ular ham tanani to‘g‘ri holatda saqlaydi, unga moslashadi, ammo hujayralarning maxsus tuzilishi tufayli to‘lqin effektini bermaydi, issiqlikni yaxshi ajratadi, yengil va harakatchan.

Klassik matraslar ortopedik xususiyatlarga ega bo‘lmagan to‘ldirgichdan iborat bo‘lib, uxlayotgan insonning og‘irligi ostida bir tekis egiladi. Biroq, bunday matraslar o‘z vaqtida o‘zgartirilsa yoki kamdan-kam foydalanilsa, ular umurtqaning sog‘lig‘iga zarar yetkazmaydi.

Matrasni qattiqligi va uxlayotgan odamning og‘irligiga qarab qanday tanlash kerak 

Avvalo, matrasda uxlaydigan insonning og‘irligiga e‘tibor qaratish kerak: uning vazni qanchalik katta bo‘lsa, matrasning qattiqligi ham shunchalik katta bo‘lishi kerak;

• Og‘irligi 60 kg gacha — yumshoq matrasdan foydalanishlari mumkin. Bunday matraslar yonboshlab uxlashni yaxshi ko‘radiganlar uchun mos keladi.
• Og‘irligi 60 dan 90 kg gacha — o‘rtacha qattiqlikdagi matrasni tanlash mumkin. Ular qorin yoki belda uxlashni yaxshi ko‘radiganlar uchun ham mos keladi.
• Og‘irligi 90 kg dan katta — yuqori qattiqlikdagi matrasni tanlash kerak.
• Agar matras turmush o‘rtoqlar uchun mo‘ljallangan bo‘lsa, unda qattiqlik juftlikdagi eng og‘ir insonning vazniga qarab tanlanadi. Ikki tomoni har xil qattiqlikka ega bo‘lgan yuqori sifatli matraslar ham mavjud.

Matrasning qattiqligi odatda ILD birliklari bilan belgilanadi, minimal ko‘rsatkich 10, maksimal — 50 va undan yuqori.

Matrasning tuzilishi: prujinali, prujinasiz, topperlar

Matraslar prujinali yoki prujinasiz bo‘lishi mumkin. Prujinali matraslar ikki toifaga bo‘linadi: mustaqil va bog‘langan prujinali.

Mustaqil prujinali matraslarda har bir prujina alohida g‘ilofda joylashgan va boshqalaridan ajratilgan bo‘lib, avtonom ishlaydi. Unda faqat to‘g‘ridan-to‘g‘ri og‘irlik tushgan prujina egiladi. Tizim tana holatidagi o‘zgarishlarga tezda moslashadi va nuqtali ta'sir ko‘rsatadi. Bunday matraslarning zonalashgan versiyalari mavjud bo‘lib, ularda ma'lum zonalardagi prujinalar turli darajadagi qattiqlikka ega bo‘ladi. Prujinalarning mustaqil ishlashi tufayli bir kishining harakatlari uning yonida uxlayotgan boshqa odamning qulayligiga deyarli ta'sir qilmaydi. Shuningdek, bu prujinalar yuqori chidamlilik va past shovqin darajasi bilan ajralib turadi. Mustaqil prujina blokli matraslar odatda standart matraslarga qaraganda og‘irroq va qimmatroqdir, lekin ular chidamlilik va ishonchlilikni ta'minlab, 150 kg gacha og‘irlikni ko‘tara oladi.

Bog‘langan prujinalar (ular “Bonnel” bloki deb ham ataladi), aksincha, bir-biriga bog‘langan bo‘lib, o‘zaro faol ta'sir qiladilar. Bog‘langan prujinalarning kamchiliklari: gamak effekti va yoningizdagi inson harakatlanganda, to‘lqin hissini sezish. Vaqt o‘tishi bilan bunday prujinalar g‘ijirlay boshlaydi va cho‘kib qoladi. Og‘ir vaznli insonlarga bog‘langan prujinali matraslar tavsiya etilmaydi.

Prujinasiz matraslar turli xil to‘ldirgichdan tayyorlanishi mumkin — paxta va penopoliuretandan, shuningdek suv bilan to‘ldirilishi yoki puflanadigan  bo‘lishi mumkin. Odatda, bunday modellar elastik, egiluvchan va yengildir. Ularni tashish, o‘rash oson hamda o‘z shaklini tezda tiklaydilar. Prujinasiz matraslar faqat bitta turdagi to‘ldirgichdan iborat bo‘lishi — masalan, xotira effektiga ega ko‘pik, penopoliuretan (PPU, porolon, sun'iy lateks) yoki kombinatsiyalangan bo‘lishi mumkin. Bunday matraslar kokos tolasi, tabiiy lateks qatlamlariga va hatto massaj xususiyatlariga ega bo‘lishi mumkin.

Topperlar — bu yupqa, 10 sm gacha bo‘lgan balandlikdagi prujinasiz matraslar bo‘lib, ular to‘shakning ustiga joylashtiriladi yoki eski to‘shakka biriktiriladi. Topperlar yordamida asosiy matrasni eskirishdan himoya qilish hamda uni yumshoqroq yoki aksincha, qattiqroq qilish mumkin.

Matras balandligi 

Prujinali matraslar 18 sm dan, prujinasizlar esa 16 sm dan yupqa bo‘lmasligi kerak. Uning ishlash sifati matrasning qalinligi va balandligiga bog‘liq: yuk ko‘tarish qobiliyati, eskirishga va og‘irlikka chidamliligi. Juda yupqa matrasda uxlayotgan inson uning tubini his qilishi mumkin, shuning uchun uxlash noqulay va juda qattiq bo‘ladi. Shuningdek, kattalar og‘irligi ostida yupqa va yumshoq matraslar tezda yaroqsiz holga keladi.

Matras o‘lchamini qanday tanlash kerak 

Yangi matrasni tanlayotganda, eng baland foydalanuvchining bo‘yini hisobga olish va unga kamida yana 15 sm qo‘shish kerak. Matrasning kengligi ikki yelkaning kengligini joylashtirish uchun yetarli bo‘lishi lozim. Ikki kishi uchun qulay kenglik taxminan 180 sm ni tashkil etadi. Avval matrasni tanlab, shundan keyingina uning o‘lchamiga mos keladigan to‘shakni tanlash tavsiya etiladi. Eski matrasning o‘lchamlariga tayanmaslik kerak, chunki vaqt o‘tishi bilan materiallar deformatsiya tufayli asl o‘lchamlarini o‘zgartirishi mumkin.

Matras to‘ldirgichlari: qaysi biri yaxshi

Ko‘pincha matras “buterbrod”ga o‘xshagan bo‘lib, uning o‘rtasida prujina yoki ko‘pik, ikkala yoki faqat bir tomonida esa lateks, kokos tolasi, dengiz o‘tlari, olcha danagi, paxta, jun, zig‘irdan tayyorlangan turli qatlamlar mavjud. Bunday kombinatsiyalar turli xil xususiyatlarga ega matraslarni yaratishga imkon beradi. Matrasdagi qatlamlarning o‘rtacha soni taxminan 5 tani tashkil qiladi, ammo ular 15 tagacha yetishi mumkin. To‘ldirgichlarning tabiiy va sintetik turlari mavjud.

Lateks

Tabiiy lateks (kauchuk) qimmat material bo‘lib, uzoq vaqt xizmat qiladi, mukammal elastiklikka ega, hidlarni o‘zlashtirmaydi va g‘ijirlamaydi.

Kokos tolasi (koyra)

Antibakterial xususiyatlarga ega, allergiya chaqirmaydi, namlikni yaxshi singdiradi va chiqaradi. Biroq, koyra juda nozik bo‘lib, qurib qolishi hamda unda chang kanalari paydo bo‘lishi mumkin.

Xotira effektiga ega ko‘pik

Uning asosini issiqlikka ta'sir qiluvchi maxsus qo‘shimchalar qo‘shilgan penopoliuretan tashkil qiladi. U uxlayotgan insonning konturlarini yaxshi “eslab qoladi”. Bunday ko‘pikdan tayyorlangan matraslarning premium-modellari xona salqin bo‘lsa ham, o‘z xususiyatlarini (elastiklik, o‘rab olish qobiliyatini) saqlab qoladi. Arzon variantlari faqat xona yetarlicha issiq bo‘lsagina ishlaydi.

Penopoliuretan 

Arzon, gigienik va mukammal harakatni yutuvchi material. U juda zich, elastik va yengil. PPUning kamchiligi shundaki, material issiqlikni yomon chiqaradi, suvga chidamli ega emas va hidlarni o‘zlashtiradi.

Puflanadigan matraslar

Faol turmush tarzini olib boradiganlar va mehmondo‘st mezbonlar uchun mos keluvchi ko‘p funksiyali variant. Puflanadigan  matras  karavotning o‘rnini bosishi, ba'zi modellari hatto divanga aylanishi va shu bilan ularning funksionalligini oshirishi mumkin. Bunday matraslar sayohatlar uchun juda qulay: unda nafaqat uxlash, balki suzish ham mumkin. Ko‘p hujayralardan tashkil topganligi matrasning mustahkamligi va eskirishga chidamliligini ta'minlaydi, ammo material olov va o‘tkir narsalarga nisbatan zaifdir. Bunday matraslarning yuzasi ushlaganda yoqimli bo‘lib, unda kir yig‘ilib qolmaydi. Puflanadigan modellar juda katta vaznni ko‘tara oladi, biroq sotib olayotganda buyum qanday og‘irlikka mo‘ljallanganligiga e‘tibor berish kerak.

Matras va allergiya

Matrasning ba'zi turlarida chang to‘planib, chang kanalari paydo bo‘lishi mumkin. Bu ko‘zga ko‘rinmaydigan jonzotlar prujinali matraslarini afzal ko‘radilar, ayniqsa agar ular kokos tolasi, jun yoki kigizdan tayyorlangan bo‘lsa. Chang kanalari lateks (tabiiy va sun'iy), poliuretan ko‘pigini yoqtirmaydi. Biroq, lateks ham allergiya chaqirishi mumkin.

Matrasni qanday parvarish qilish kerak 

• Matrasni har 6 oyda changyutgich bilan tozalash kerak.
• G‘ilof ifloslanganda yuvilishi kerak. Bir nechta g‘ilof sotib olish va ularni muntazam ravishda o‘zgartirish tavsiya etiladi.
• Ikki tomonlama matraslar mavsumga qarab (qish va yoz tomoniga ega matraslar mavjud) yoki burmalar paydo bo‘lishining oldini olish uchun — har 3–6 oyda aylantiriladi. Bir tomonlama matraslarni ag‘darish kerak emas.
• “Oyoq” va “bosh” zonalari har qanday matrasda yiliga ikki marta almashtirilishi kerak.

Matrasni qanday tanlash kerak: 5 ta asosiy parametr

• Matrasning qattiqligi juftlikdagi eng og‘ir insonning vazniga yoki sizning maksimal vazningizga mos bo‘ladi. Tana vazni qanchalik katta bo‘lsa, matras ham shunchalik qattiq bo‘lishi kerak.
• Agar tayanch-harakat tizimida muammolar bo‘lsa, u holda matrasning turi va qattiqligi shifokor tomonidan belgilanishi kerak. Ortopedik matras tibbiy sertifikatga ega bo‘lishi lozim.
• Matrasning optimal balandligi — kamida 16-18 sm (agar u topper bo‘lmasa), uzunligi sizning bo‘yingiz va qo‘shimcha yana kamida 15 sm, kengligi esa ikki yelka kengligiga teng bo‘lishi kerak.
• Yuqori sifatli matras tovush chiqarmaydi; unda siz cho‘kib, dumalab ketmaysiz, yumaloq, chuqurcha, prujinalarni sezmaysiz.
• Mahsulotda barcha ruxsatnomalar bor.