Homiladorlik va tug'ruq ta'tili haqida ma`lumotlar: xodimlarning tug'ruq ta'tilidagi huquqlari va 2024 yildagi to'lovlari

“Tug‘ruq ta’tili” tushunchasi mamlakatimizda keng tarqalgan, biroq O‘zbekiston mehnat qonunchiligida bunday atama yo‘q.

Odatda bu ayol olishi mumkin bo'lgan ikki ta`tilni anglatadi: tug'ruq ta'tili va bola parvarishi uchun ikki yillik ta'til. Bunday holat Mehnat kodeksining 404 va 405-moddalarida ko'rsatilgan (https://lex.uz/ru/docs/6257291) (MK). Ba'zan ular norasmiy ravishda tuq`ruqqacha va tuqruqdan keyingi ta`til deb ham ataladi. Biroq rasmiy hujjatlarda “Homiladorlik va tug'ruq ta'tillari” hamda “Bola parvarishi uchun ta`til” terminlari ishlatiladi. Homiladorlik va tug'ish ta'tiliga chiqayotgan ayol boshqa xodimlarga nisbatan bir qator kafolat va imtiyozlarga ega. Qonunga ko'ra, ular ish beruvchi buzolmaydigan muayyan huquqlarga ega.

Homiladorlik va tug'ruq ta'tiliga chiqish huquqi

Homiladorlik va tug'ish ta'tili bola tug`iladigan taxminiy sanasidan 70 kun oldin boshlanib, ayolga kasallik varaqasi asosida beriladi. Bu hujjat homiladorlikning 30-haftasida ayol kuzatilayotgan tibbiy muassasa tomonidan beriladi. “Mehnatga layoqatsizlik varaqalarini berish tartibi to‘g‘risidagi yo‘riqnoma” ning 3-bobiga muvofiq, kasallik varaqasi 126 kunlik muddatga beriladi. Agar tug'ruq oqìr kechsa, ikki yoki undan ortiq bola tug'ilgan bo'lsa, shifokorning qarori bilan ta'tilning ikkinchi qismi 56 kundan 70 kungacha cho`zilishi mumkin. Shunday qilib, ta'til 140 kun davom etadi.

O‘zbekiston Mehnat kodeksining 404-moddasi 3-qismiga ko‘ra, ish beruvchi ushbu ta'tilni to‘liq hajmda berishga majburdir. Agar ayol tibbiy muassasaga homiladorlikning 30-haftasidan keyin murojaat qilgan bo'lsa va unga kasallik varaqasi kechiktirib berilgan bo'lsa, ish beruvchi baribir uni 126 kunlik ta'tilga chiqarishi shart, ta`til kasallik varaqasining birinchi kunidan boshlab hisoblanadi.

Ba'zi xususiy korhonalar mehnatga layoqatsizlik varaqasi berilgan homilador xodimlarning ishlashiga ruxsat beradi. Bu - qonun buzilishidir. Aybdor mansabdor shaxs Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 49-moddasi – “Mehnat va mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzish” bo‘yicha javobgarlikka tortilishi mumkin. Buning uchun u asosiy hisoblangan qiymatlar(AHQ)ninq 10 barobari miqdorida jarimaga tortiladi (2023-yil dekabridan 1 AHQ 340 ming so‘mni tashkil etadi). Homilador ayolning o'zi hech qanday jazoga tortilmaydi.

Bola parvarishi uchun ta`til ga chiqish huquqi

Mehnat kodeksining 405-moddasi 1-qismida ko'rsatilganidek, bu ta`til tug'ruq ta'tili tugagandan so'ng boshlanadi. Bola parvarishi uchun ta'tilga muhtojmi yoki yo'qmi, ayolning o'zi hal qiladi va agar xohlasa, tug'ruqdan keyin ishga chiqishi mumkin. Yoki ikki yil mobaynida istalgan vaqtda chiqaveradi.

Bu vaqt davomida uning ish joyi saqlab qolinadi. Bu holat Mehnat kodeksining 405-moddasi 5-qismida nazarda tutilgan. Ushbu davr mobaynida kompaniya qonuniy ravishda vaqtinchalik lavozimga yangi xodim yollashi mumkin.

Homiladorlik va tug'ruq nafaqalari huquqi

Ish beruvchi tug'ruq ta'tiliga chiqqan ayolga nafaqa to'lashi shart. Davlat sektori korxonalariga ham, xususiy firmalarga ham tegishli bu. Nafaqa hajmi ayolning kompaniyadagi xizmat muddatiga bog'liq. O`zbekiston Prezidentining PQ-2699-sonli qarori 23-bandiga asosan, 2017-yildan boshlab O‘zbekistonda quyidagi tartib amal qiladi:

• agar ayol 12 oydan ortiq ishlagan bo'lsa, unga o'rtacha oylik ish haqining 100 foizi to'lanadi;
• Agar ushbu joyda ishlash muddati 12 oydan kam bo'lsa - 75%

Mehnat vazifalarini bajarish bilan bog‘liq koeffisientlarni oshiruvchi ustamalar, tug‘ruq ta'tiliga ketishdan avvalgi bir yillik mukofot pullari hisobga olinadi.

Ish beruvchi ushbu nafaqani to‘lashdan bosh tortsa, Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 49-3-moddasiga muvofiq, unga asosiy hisoblangan qiymatlarning 15 barobarida jarima solinadi. 2022 yildan boshlab tug‘ruqqacha ta'tilga ketayotgan ayollarga nafaqaning bir qismi davlat tomonidan to‘lanadi. Bu ma'lumot davlat sektoriga aloqador bo‘lmagan xususiy korxonalar xodimlariga tegishli bo‘lib, ayol ta'tilga ketishidan oldin kamida 6 oylik ish stajiga ega bo‘lgan taqdirda amal qiladi. Muhimi – ish beruvchi soliq organlariga ayolning ish haqi to‘g‘risidagi ma'lumotni taqdim etishi shart. Yana bir shart – ayolning mehnat faoliyati haqidagi ma'lumotlar Yagona milliy mehnat tizimida mavjud bo‘lishi kerak. Davlat tomonidan minimal iste'mol harajatlarining to‘rt barobari to‘lanadi (2024 yilda 1 MPR = oyiga 621 ming so‘m).

Shunday qilib, 2024-yilda homiladorlik va tug‘ruq ta'tiliga chiqayotgan ayolga davlat hisobidan 2,484 million so‘m (4x621 000) beriladi. Vaqtinchalik mehnatga layoqatsizlik to‘g‘risidagi hujjat Sog‘liqni saqlash vazirligi axborot tizimiga taqdim etilishi bilan nafaqaning davlat tomonidan to‘lanadigan qismi avtomatik tarzda ayolning bank hisobiga kelib tushadi. Bank kartasiga ega bo‘lmaganlar to‘lovni yashash joyidagi Xalq banki filialidan olishlari mumkin.

Agar ayolga to‘lanadigan nafaqaning umumiy miqdori oshib ketsa, ish beruvchi mehnatga layoqatsizlik varaqasini olganidan so‘ng oradagi tafovutni to‘laydi.

Bola tug‘ilishi munosabati bilan bir martalik nafaqa olish huquqi

Bola tug‘ilishi munosabati bilan beriladigan bir martalik nafaqa eng kam ish haqining 70,3 foizini tashkil etadi. Bu nafaqa har bir tug‘ilgan bola uchun to‘lanadi. Agar egizak tug‘ilgan bo‘lsa, bu miqdor eng kam ish haqining 140,6 foizini tashkil etadi va hokazo.

Imtiyozlar uchun Yagona davlat xizmatlari portali orqali onlayn yoki Davlat xizmatlari markaziga shaxsan murojaat qilishingiz mumkin. Nafaqa olish huquqini yo‘qotmaslik uchun bola tug‘ilganidan keyin 6 oy ichida murojaat qilishingiz kerak.

Bola parvarishi uchun nafaqa huquqi

Homiladorlik va tug‘ruq nafaqasidan farqli, mazkur nafaqa ish haqi yoki xizmat muddatiga bog‘liq emas. Byudjetdan tashqari sohada ishlaydigan onalarga ikki yilgacha bola parvarishi uchun nafaqani ish beruvchi to‘laydi. Oylik to‘lov miqdori O‘zbekiston Prezidentining “Bolali oilalarga davlat ijtimoiy yordami tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi qarori asosida belgilangan. Bu eng kam ish haqining 60 foizini tashkil etadi. 2023 yil dekabr' oyidan boshlab eng kam oylik ish haqi 1 050 000 so‘mga teng. Demak, 2024 yilda nafaqa miqdori oyiga 630 ming so‘mni tashkil etadi.

Bu nafaqa homiladorlik va tug‘ruq ta'tili tugashi bilan to‘lanadi. Nafaqa maosh olinadigan kunda beriladi. Buning uchun ishxona rahbariyati nomiga ariza yozish kerak. To‘lanadigan kunlarni yo‘qotmaslik uchun, ariza homiladorlik va tug‘ruq ta'tili tugamasidan avval taqdim etiladi. Agar bola parvarishi uchun ta'tilning birinchi oyi to‘liq bo‘lmasa, nafaqa shu oyga kiradigan kalendar kunlar asosida hisoblanadi.

Misol

Aminaning tug‘ruq ta'tili 2025-yil 5-martda tugaydi. Kasallik varaqaning so‘nggi kuni bu. 4-mart kuni u bola parvarishi ta'tiliga ariza yozdi. Shu bois unga nafaqa 6-mart kunidan to‘lanadi.

Mart oyida Amina 26 kalendar kuni uchun nafaqa oladi: 1050000 x 60% : 31(mart oyidagi kunlar soni) x 26(nafaqa to‘lanadigan kunlar soni). Demak, mart oyi uchun nafaqa 528 387 so‘mni tashkil etadi. Aprelda va keyingi oylarda nafaqa 630 ming so‘mga teng bo‘ladi. Agar Amina bola parvarishi ta'tiliga arizani kasallik varaqasi tugab, bir necha kundan keyin yozganida, ikki ta'til orasidagi kunlar uchun haq olmagan bo‘lardi.

Agar ish beruvchi nafaqani to‘lamasa, aybdor mansabdor shaxsga asosiy hisoblangan qiymatlarning 10 barobari miqdorida jarima solinishi mumkin (Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 49-moddasi).

Agar to‘lov muddati buzilsa, ish beruvchi kechiktirilgan har bir kun uchun kompensasiya to‘lashi kerak. Mazkur davrdagi Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasining 10 foizi miqdorida (Mehnat kodeksining 333-moddasi).

Davlat sektori xodimlari va ishsiz ayollarga bola parvarishi uchun nafaqa yashash joyidagi mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan to‘lanadi. Biroq bu nafaqani oilasi “kam ta'minlangan” deb topilganlar olishi mumkin. Buning uchun mazkur oilaning har bir a'zosining o‘rtacha oylik umumiy daromadi minimal iste'mol harajatlar miqdoridan, ya'ni har bir kishiga 621 ming so‘mdan oshmasligi kerak. Bu hisob so‘nggi uch oy uchun ko‘zda tutilgan. Bu miqdor nafaqat ish haqini, balki mulkdan, shuningdek, o‘z-o‘zini ish bilan ta'minlashdan, yoshga oid nafaqa va boshqa pul tushumlarini kelgan daromadlarni o‘z ichiga oladi. Ba'zi hollarda kichik daromadga ega bo‘lgan oila kam ta'minlangan deb tan olinmasligi mumkin. masalan, agar oila a'zolari bir nechta ko‘chmas mulkka ega bo‘lsa.

Bunday oilalarga to‘lovlarning amaldagi miqdori va tartibi O‘zbekiston Prezidentining “Kam ta'minlangan oilalarga moddiy yordam ko‘rsatish va kambag‘allikka qarshi kurash ko‘lamini yanada kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori asosida belgilandi. Uch yoshgacha bo‘lgan bitta bola uchun oylik to‘lov 325 ming so‘mni tashkil etadi.

Nafaqani faqat tug‘ruq ta'tili mobaynida emas, balki bola 18 yoshga to‘lguniga qadar - agar oila kam ta'minlangan mezoniga javob bersa - olish mumkin. 3 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan har bir bola uchun nafaqa miqdori 250 ming so‘mni tashkil etadi. Agar oilada bir nechta bola bo‘lsa, ikkinchi farzandga 150 ming so‘m, uchinchi va har bir keyingi farzand uchun 100 ming* so‘m to‘lanadi.

Nafaqa olish uchun mahalliy o‘zini o‘zi idora qilish organlariga ariza topshirish kerak.

Qarindoshi bolani parvarishlayotganida ishlash huquqi

Onaning o‘rniga bola parvarishi uchun ta'tilni ota, ishlaydigan buvi va buvasi yoki boshqa yaqin qarindoshi (shu jumladan, katta buvi-buvalari ham), opa-singil va aka-ukalar, boshqa yaqin qarindoshlar olishi mumkin.

Bunday holat Mehnat kodeksining 405-moddasi 3-qismida nazarda tutilgan. Ta'tilni rasmiylashtirish uchun yangi tug‘ilgan chaqaloqning ma'lumotlari ko‘rsatilgan ariza yozish kerak. Bunday ariza va kerakli hujjatlar ro‘yxati uchun aniq namuna yo‘q. Odatda kadrlar xizmati bolaning tug‘ilganlik haqidagi guvohnomasi, u va uning ota-onasi bilan qarindoshlik munosabatini tasdiqlovchi hujjat (masalan, nikoh yoki tug‘ilganlik to‘g‘risidagi guvohnoma), shuningdek, onaning bunday ta'tilni o‘zi rasmiylashtirmoqchiligi to‘g‘risidagi ish joyidan ma'lumotnomani so‘raydi. Agar ta'til chaqaloqning otasi tomonidan emas, balki boshqa qarindoshlaridan biriga rasmiylashtirilsa, u holda bolaning otasi bola parvarishi bo‘yicha ta'tilda emasligi to‘g‘risida ma'lumotnoma kerak bo‘ladi.

Bunday holda to‘lov shartlari va qoidalari bolaning onasi tug‘ruqdan keyingi ta'tilga chiqqani bilan bir xildir. Bola tarbiyalovchi qarindoshga nafaqa tayinlash uchun ona topshirgan hujjatlarni u ham ish joyiga taqdim etishi kerak:

• chaqaloqning tug‘ilganlik haqidagi guvohnomasi nusxasi;
• bola parvarishi bo‘yicha ta'til va nafaqa uchun ariza.

Shuningdek, onaning bola parvarishi bo‘yicha ta'tilda emasligi va nafaqa olmayotganini tasdiqlovchi hujjatlar.

Bola parvarishi bo‘yicha ta'tilni uzaytirish huquqi

Agar bola 2 yoshga to‘lgan bo‘lsa, lekin onasi ishlashga tayyor bo‘lmasa, u ariza yozib, bola parvarishi bo‘yicha ta'tilni yana bir yilga uzaytirishi mumkin. Bu O‘zbekiston respublikasi Mehnat kodeksining 405-moddasi 2-qismida nazarda tutilgan. Uning ish joyini saqlanib qoladi. Biroq ayol endi ish beruvchidan nafaqa olmaydi. Agar oila kam ta'minlangan bo‘lsa, ushbu mezonga ko‘ra bolalar nafaqasini olish uchun tegishli idoraga murojaat qilishingiz mumkin.

Ishdan bo‘shatilmaslik huquqi

Homilador ayollarni va tug‘ruq ta'tilidagi ayollarni ishdan bo‘shatish qoidalari Mehnat kodeksining 408 va 409-moddalarida keltirilgan. Ish beruvchining tashabbusi bilan ularni ishdan bo‘shatish ta'qiqlanadi. Kompaniyaning tugatilishi bundan istisno.

Agar ayol muddatli mehnat shartnomasi bo‘yicha ishlayotgan bo‘lsa va u homiladorlik davrida tugasa, shartnoma homiladorlik va tug‘ish ta'tilining oxirigacha uzaytiriladi. Agar ayol boshqa xodimning vazifalarini vaqtincha bajarayotgan bo‘lsa va ish beruvchi uni homiladorligi tugagunga qadar boshqa ishga o‘tkazish imkoniyatiga ega bo‘lmasa, u muddati o‘tgan mehnat shartnomasini bekor qilishi mumkin. Shu bilan birga, mehnat shartnomasi bekor qilinganiga yoki korxona tugatilganiga qaramay, ishdan bo‘shatilgan ayolning homiladorlik va tug‘ruq nafaqalariga bo‘lgan huquqi saqlanib qoladi. Sobiq ish beruvchi nafaqani to‘liq to‘lashi shart.