Dunyoda qancha pul bor: hisoblab ko‘rish mumkinmi?

Yuzlab valyuta turlari, jumladan kriptovalyutalar ham, shuningdek depozitlar, qimmatli qog'ozlar va boshqa aktivlar - dunyoda qancha pul borligini qanday bilish mumkin? Keling, hech bo'lmaganda taxmin qilib ko‘raylik.

Hisoblashdagi asosiy muammo - pul deganda nimani tushunamiz? Masalan, endigina muomalaga chiqarilgan naqd pulnimi yoki hisobvaraqlardagi mablag‘nimi? Unda moddiy boylik bo'lgan qimmatli qog'ozlar haqida nima deyish mumkin?

Barcha pullarni qanday hisoblash mumkin?

Turli tahlil kompaniyalari bu borada turlicha qarashga ega. Masalan, AQSH Federal zahira tizimi (O‘zbekiston Markaziy bankiga o‘xshash) o‘zining metodikasini taklif etadi. Unda hisob-kitobni soddalashtirish uchun dunyoning barcha valyutasi AQSh dollariga aylantiriladi.

M0 toifasi. Bu - barcha naqd pullar, ya'ni turli davlatlar tomonidan chiqarilgan barcha bank va banknotalardir. 2024-yilning boshiga kelib, sayyoramizda bunday resurslar taxminan 6 trillion dollar atrofida. Bu pulning bir qismi muomalada, bir qismi markaziy banklar zahiralarida saqlanadi.

M1 toifasi. Bu - M0 guruhidagi mablag' va hisobvaraqlardagi va sayohat cheklaridagi pullardir. Kerak bo‘lganida, bu mablag‘ni naqd pulga o‘girish mumkin. Federal Zahira tizimi (FZT) M1 toifasida taxminan 18 trillion dollar borligini aniqladi.

M2 toifasi. M1 bilan bir xil, lekin bunda depozitlar ham bor. Bu toifada pul miqdori 21 trillion dollarga yaqinlashdi.

M3 toifasi. Bunda pensiya hisobvaraqlari va davlat obligatsiyalari qiymati M2 ga qo'shiladi. Ushbu toifada taxminan 91 trillion dollar bor.

Yana qanday moddiy boyliklar mavjud?

Naqd pul mamlakatlardagi banklar tomonidan chiqariladi, depozit ham banklarda saqlanadi, shuning uchun ularni hisoblash oson. Virtual valyuta – kriptopulni hisoblash ancha qiyin. Dunyoda bunday pullarning qancha borligini hech kim aniq bilmaydi. Bundan tashqari, kriptovalyutaning kursi qat'iy valyutalarga nisbatan beqaror, shuning uchun ham hajmini taxmin qilish qiyin.

CoinMarketCap ma'lumotlariga asoslanishingiz mumkin. Bu – kriptovalyutaning rentabelligi va boshqa parametrlarini baholaydigan ixtisoslashtirilgan resurs. Uning hisob-kitobiga ko‘ra, 2023-yil oxirida mavjud kriptovalyutaning kapitallashuvi (ya'ni real puldagi qiymati) taxminan 1,28 trillion dollarni tashkil qilgan. Hajmi bo'yicha yetakchilar – Bitcoin (518 million dollar) va Ethereum (192 million dollar).

Yana 115 trillion dollar - bu bozordagi aksiyalar va boshqa qimmatli qog'ozlar qiymati. Aslida, bular ham to'lov vositasi sifatida xizmat qilishi mumkin, shuning uchun bu mablag‘ pulning umumiy miqdorida hisobga olinishi kerak.

Ba'zi ekspertlarning fikricha, ko'chmas mulk qat'iy valyutaning o'ziga xos analogi bo'lib xizmat qilishi mumkin. Uning qiymati odatda barqaror bo'lib qoladi, shuningdek, uy va kvartiralarni sotish oson – talabgor doim topiladi. Ko'chmas mulk bozori juda katta. Dunyodagi barcha turar-joy va tijorat binolarining qiymati 326 trillion dollarga baholanmoqda. Bu qiymat barcha naqd va naqd bo'lmagan pullar, shuningdek, qimmatli qog'ozlar qiymatidan ko'proqdir.

Ko'proq pul chop etish mumkinmi?

Nazariy jihatdan, mamlakatlar hukumatlari xohlaganicha pul (banknota) chop etishi mumkin. Lekin hech kim bunday qilmaydi. Fuqarolar qo‘lida qancha ko'p pul bo‘lsa, tovar va xizmatlarga talab shunchalik ko'p bo'ladi. Talab qancha ko'p bo'lsa, tovar va xizmatlar shunchalik qimmat bo'ladi, ya'ni inflyatsiya oshadi.

Kichik inflyatsiya - har qanday iqtisodiyot uchun tabiiy hodisadir. Ammo nazoratdan chiqib kuchayib ketsa, davlat jiddiy muammolarga duch keladi. Narxlarning ko‘tarilishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun Markaziy bank asosiy stavkani oshirishi kerak bo‘ladi. Natijada kreditlar qimmatlashadi, ya'ni iqtisodiyotga sarmoya kiritish qiyinlashadi. Mamlakatning iqtisodiy o'sish sur'ati sekinlashadi va rivojlanish tanazzulga uchrashi mumkin.

Xo'sh, dunyoda qancha pul bor?

Rankred.com portalining fikricha, agar barcha naqd va naqd bo'lmagan pullarni, kriptovalyuta, turli qimmatli qog'ozlar, ko'chmas mulk qiymatini jamlasak, unda 3,3 kvadrillion dollar kelib chiqadi. Bir kvadrillion - bir sonidan keyin 15 ta nol demakdir. Ya'ni, miqdor 3 300 000 000 000 000 AQSH dollarini tashkil etadi.

Pul miqdori doimiy ravishda oshib boradi. Rivojlangan mamlakatlarning yalpi ichki mahsuloti (YaIM) o'sib bormoqda, banklar tobora ko'proq banknota bosib chiqarmoqda. Ko'chmas mulkning qiymati ham o'sib bormoqda va ba'zan juda faol. So'nggi yillarda kriptovalyuta ko‘paymoqda, har birida foydalanuvchilar yangi tokenlarni topmoqda.

Ba'zi mamlakatlarda davlat tomonidan nazorat qilinadigan kriptovalyutaning analogi paydo bo‘lgan. Bu – Markaziy bank raqamli valyutasi (Central Bank Digital Currency). Rossiya Markaziy banki 2022 yilda raqamli rublni sinovdan o'tkazishni boshlagan. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki hozircha raqamli so‘mni joriy etish imkoniyatini o'rganmoqda, bunday qiymat qachon paydo bo'lishi hali noma'lum. Lekin naqd pul jahon pullarining umumiy hajmida borgan sari kamayib borishi aniq: rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyoti raqamli (naqdsiz) to'lovlarga o'tmoqda.